ارزشیابی توصیفی

هرکاری که قضاوتی به همراه داشته باشد ارزشیابی است که بعضی از مواقع سنجش و ارزشیابی معدل هم به کار می روند ? اما به واقع هم معنا نیستند . سنجش ? اندازه گیری عملکرد است و مشتمل بر قضاوت نیست و این نقش بر عهده ی ارزشیابی می باشد. در واقع امتحان نوعی ارزشیابی است که طبق اصول معینی انجام می شود و وسیله ای برای توصیف تغییر رفتار دانش آموز در جهت اهداف آموزش و پرورش و کمک به بهبود یادگیری است اهداف زیر را دنبال می کند .

·                     کمک به یادگیری دانش آموز

·                     کمک به یادگیری دانش آموز برای آشنایی با هدفهای آموزشی - درسی

·                     برانگیختن رغبت و علاقه ی دانش آموزان به یادگیری

·                     تصمیم گیری برای شروع مراحل بعدی تدریس

·                     اصلاح روش تدریس

·                     ارتقاء و طبقه بندی دانش آموزان

·                     تصحیح نتایج فعالیت های فراگیران و دادن بازخورد به آنها

هدف ارزشیابی خدمت به آموزش است ? نه در کمین نشستن برای غافلگیر کردن دانش آموز و محک زدن او با معیار آنچه «نمی داند» . فرهنگ موفقیت را می توان با کاربرد صحیح در آموزش و ارزشیابی بر فضای کلاس غالب کرد.

اطاعات حاصل از سنجش و ارزشیابی مستمر و نتایج حاصل از بررسی و داوری معلم از فعالیت های دانش آموز به منظور تعمق بخشی و گسترش یادگیری در کلاس (اندازه گیری ) باید به این پرسش معلم پاسخ دهد که این دانش آموز در کجا قرار دارد و من برای پیشرفت او چه می توانم بکنم ؟

دسته بندی ارزشیابی های آموزشی

1- آغازین 2- تکوینی (مستمر) 3- تشخیصی 4- پایانی (تراکمی)

اهمیت ارزشیابی تکوینی (مستمر)

ارزشیابی جزء جدایی ناپذیر و اساسی در فرایند یاددهی - یادگیری است به طوری که اگر معلم شکل اجرای آن را هرگونه انتخاب نماید اندکی ازآثار آموزشی آن نمی کاهد .

به علت اهمیت این ارزشیابی (تکوینی) در توصیف داده ها و ارتباط تنگاتنگ آن با ارزشیابی توصیفی به توضیح آن می پردازیم .

·                     هدایت مداوم یادگیری دانش آموزان بر اساس تواناییهایشان به سمت تحقق انتظارات آموزشی و پرورشی .

·                     اصلاح بهبود روش های آموزش و پرورش اعمال شده در کلاس درس

·                     کشف راهکارهای متناسب با رشد هر دانش آموز تا او بتواند از مرز کنونی توانایی هایش فراتر برود .

·                     پی بردن به جریان های روان شناختی موثر در یادگیری دانش آموزان و ارائه بازخورد لازم

·                     آگاهی از چگونگی تشکیل ساختارهای ذهنی مربوط به دانش ? مهارت و نگرش اکتسابی و چگونگی فرایند و نحوه ی استفاده از آن در حل مسائل در شرایط و موقعیت جدید.

·                     انطباق روش? برنامه ? وسایل و منابع آموزشی با نیازهای دانش آموزان .

·                     کشف شکاف بین انتظارات آموزشی و پرورشی با دانش ? فهم ? مهارت و ... دانش آموزان و کمک به آنان برای کاهش این فاصله .

·                     آگاهی معلم از اینکه در کلاس درس چه موضوعی را آموزش داده است و این که کدام قسمت آموزش به کار بیشتر نیاز دارد.

در واقع تفسیر نتایج ارزشیابی تکوینی به این منظور انجام می شود که مشکلات و نارسایها و بد فهمی های یادگیری هر یک از دانش آموزان مشخص شود . و نیز روشهای مناسب برای رفع آنها را به معلم و دانش آموزنشان دهد.

تعریف ارزشیابی توصیفی

این طرح به صورت پیش آزمایشی در سال تحصیلی 82-81 اجرا و ارزشیابی شد .

منظور از روش های توصیفی در ارزشیابی توجه به رویکردی است که در آن معلم تغییرات و تحولات ایجاد شده دردانش آموزان را با فنون متفاوت بررسی کرده و به صورت مشروح بر اساس شاخصهای پیشرفت و با اهداف از پیش تعیین شده به اطلاع دانش آموزان و والدین می رسانند .

بررسی نظام ارزشیابی کشورهای مختلف جهان نشان می دهد استفاده از کارنامه توصیفی امری رایج و دارای سابقه ای طولانی است . در کشور فرانسه روش نمره گذاری استفاده از طیف یا عبارات توصیفی : بالاتر از استاندارد ? مطابق استاندارد? ناسازگار با استانداردو ... می باشد . در آلمان شش مقوله و یا طیف و در ژاپن استفاده از پنج مفهوم همراه با جملات توصیفی است . خلاصه اینکه در بسیاری از کشورهای مختلف جهان ? کارنامه فقط نمرات خام را شامل نگردیده و تمامی فعالیت ها و مهارت ها و نگرش کودک ? توصیف و ارزشیابی می شود . ارائه نمره صرف ضمن ایجاد رقابت ناسالم اضطراب ? یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را تحت الشعاع قرار داده و با ایجاد افسردگی ? بخش زیادی از منابع و استعدادهای بالقوه انسانس و اقتصادی را تلف می نماید . برخورد معلمان و والدین و ارزش بیش از حد قائل شدن به امتحان و تکرار بیهوده آن و استفاده ابزاری از آن باعث ایجاد دلسردی از تعلیم و تربیت ونوعی رهایی از درس و تحصیل محسوب می شود .

سیاست گزاران آموزش و پرورش ایران از سالهای آخر دهه 70 شمسی تلاشهایی را برای بهبود ارزشیابی تحصیلی در دوره آموزش و پرورش عمومی آغاز کرده اند. تصویب آئین نامه امتحانات دو نوبتی به جای امتحانات سه ثلثی و مقررنمودن مصوباتی در زمینه ارزشیابی مستمر ? تصویب اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی و بالاخره تصویب اصول حاکم بر ارزشیابی در شورای عالی آموزش و پرورش از جمله فعالیت هایی است که در سالهای اخیر انجام شده است .

ارزشیابی کیفی – توصیفی الگویی کیفی است که تلاش می کند به عمق و کیفیت یادگیری همه جانبه دانش آموزان توجه کند و توصیفی از وضعیت یادگیری آن ها ارایه دهد که موجب اصلاح و بهبود و توسعه مهارت ها ، دانش ها و نگرش ها ی دانش آموزان می شود .

اهداف

·                     فراهم نمودن زمینه مناسب برای حذف فرهنگ بیست گرایی .

·                     بهبود کیفیت فرایند یاددهی – یادگیری .

·                     تا کید بر اهداف آموزش و پرورش به جای تاکید بر محتوا از طریق توجه به فرایند یادگیری

·                     فراهم نمودن زمینه های مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی دانش آموزان

·                     افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی - یادگیری .

در راستای تحقق این اهداف ارزشیابی توصیفی در پنج محور در نظام ارزشیابی تغییر و تحول ایجاد نمده است .

محور اول : تغییر تاکید از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی (مستمر)

در رویکرد سنتی ارزشیابی ? عمدتا معلمان ? تلاش می نمودند از نتایج یادگیری دانش آموزان ارزشیابی به عمل آورند و آن را به صورت نمره گزارش دهند . کمتر تلاش می شد که به نحوه و چگونگی یادگیری و بهبود آن توجه شود . در ارزشیابی سنتی ارزشیابی به عنوان آخرین حلقه فرآیند یادگیری تلقی می شود .در این الگوی جدید ارزشیابی ? معلم ? ارزشیابی را در خدمت یادگیری قرار می دهد ؛ لذا نگاه وی به آن کاملا تغییر می کند . ارزشیابیهای او به گونه ای است که به یادگیری بهتر بینجامد . لذا ضعفهای عملکرد دانش آموزان و قوتهای آنها ? برای این منظور بررسی می شود که راهی برای برطرف کردن و یا بهبود آنها یافت شود . نه این که صرفا ضعفها منعکس شود . همچنین این الگوی ارزشیابی ? موجب می شود معلم خود را همسفر یادگیری دانش آموزان بداند و با آنها در مسیر حرکت کند . نه کسی که در پایان راه ایستاده و منتظر است که مشاهده کند چه کسی زودتر به پایان راه (یادگیری) می رسد. با این توضیحات روشن می شود که ارزشیابی توصیفی کاملا پویا است و عنصری که پویایی آن را تشدید می کند ارائه بازخوردهای توصیفی است .

محور دوم : تغییر مقیاس فاصله ای (20 - 0 ) به مقیاس ترتیبی ( در حد انتظارو ...)

در طول سالیان دراز? مقیاس مورد استفاده در کشور ? مقیاس فاصله ای (نمره 20 - 0 ) بوده است و معلمان نتایج آزمونها را بر اساس آن به دانش آموزان و والدین ? بازخورد داده اند . این شکل از بازخورد به دلیل ابهام در تغییر و دقت زیاد در فواصل بین آن (80 قسمت بیست و پنج صدمی ) ? رقابت برانگیز بوده به همین دلیل است که در طول این سالها ? نمره ی بیست بسیار مورد احترام و توجه بوده است . مقیاس ترتیبی (بیش از حد انتظار و ... ) این مشکلات را ندارد . کمتر ایجاد رقابت می نماید و انعطاف پذیری بیشتری دارد ؛ در طرح ارزشیابی توصیفی ? جایگزین نمره در کارنامه است .

ادامه دارد

ادامه مطلب...

روش پوشه کار  :

   نمونه ای از شیوه های ارزشیابی تکالیف درسی و فعالیت های خارج از کلاس

       در امتحانات پایانی معمولا دانسته ها مورد سنجش قرار می گیرند و چگونگی دانستن، توانستن و عمل کردن در جریان آن محو و ناپیدا می شود. آئین نامه جدید امتحانات با پیش بینی سهمی برای فرآیند یادگیری در ارزشیابی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رویکردی را به وجود آورده است که از طریق آن می توان هویت فردی دانش آموزان را نیز مورد توجه قرار داد.

     توجه به فعالیت های مستمر دانش آموز در قلب سنجش عملکرد در نحوه کوشیدن وی، ضمن آشکار کردن استعدادها و توانایی های هر یک از آنها، امکان تولید دانش و نوآوری و خلاقیت را فراهم می کند. گفتنی است فرآیند ها و فراورده های یادگیری غیر شناختی دانش آموزان با روشهای معمول قابل اندازه گیری نیستند بنابراین معلمان باید راه های جدیدی را برگزینند.

     روش پوشه کار یکی از شیوه های قابل استفاده در این زمینه می باشد و بدون تردید شورای معلمان مدارس می توانند راه های بدیع و گوناگونی را نیز ابداع و پیشنهاد کنند ولی طرح این روش به عنوان یک تجربه مؤثر می تواند نقطه شروعی برای کارهای جدیدتر و جدی تر در جهت سنجش یادگیری غیر شناختی در مدارس باشد.

روش پوشه کار:

     در این روش دانش آموز برای نشان دادن توانایی و پیشرفت کار خود مثالها و مواردی از جریان کارهای خود را که در طول سال و در هر نوبت انجام داده است در اختیار معلم قرار می دهد، مثلا اگر بررسی مسأله ای به او واگذار شده باشد، وی کلیه شواهد و مدارک مربوط به فعالیت ها را که در رابطه با پاسخ یابی برای آن انجام داده است، از جمله طرح اولیه جستجوی، پاسخ، نحوه مراجعه به منابع، گزینش اطلاعات مربوط، طبقه بندی آنها، پیش نویس و نسخه نهایی گزارش خود را در پوشه ای قرار داده و به معلم ارئه می کند.

     این روش بیشتر برای سنجش عملکرد های قبلی دانش آموزان مفید است و در هر درسی قابل استفاده است، مثلا دانش آموز می تواند یک رشته کسر متعارفی را تولید و رابطه آنها را با کسرهای اعشاری نشان دهد و یا کاربرد یک موضوع درسی را درزندگی توصیف کند.

     ارائه پوشه کار موفقیت کلی دانش آموز را مورد توجه قرار داده و شخصیت کلی او را ترسیم می کند.

     دانش آموز با قرار دادن هر قسمت از کار خود در پوشه مربوط، نشانه هایی از پیشرفتش را در طول زمان فراهم و ارائه می کند. وی با کنترل محتوای پوشه کارهای ضعیف خود را بهبود می بخشد یعنی با اندیشیدن درباره نمونه کارهای خود ارزشیابی از خود را می آموزد و خود ارزشیابی را که مهارت مهمی برای پیشرفت یادگیری است فرا می گیرد. ویژگی مهم اظهار نظر دانش اموز در باره کارهای خود این است که او نحوه تکامل خود را می بیند و از نحوه پیشرفت خود مطلع می شود و برای خود معیارهای پیشرفت را مشخص می کند.

     بنابراین امتیاز مهم این روش ایجاد توانایی خود سنجی یا ارزشیابی از خود در دانش آموزان است.

     زمانی که دانش آموز مجموعه کارهای خود را در پوشه قرار می دهد به ارزشیابی از کار خود می پردازد و به جای اینکه در انتظار معلم بماند تا کارش را ارزشیابی کند خود به این کار اقدام می کند.

برای انجام کار از طرق زیر اقدام کنید؛

1- پوشه کار را برای تکالیف گروهی اختصاص دهید.

2- تکالیف را مسأله محور کنید تا هر گروه مسأله مورد نظر را از زاویه نگاه علوم مختلف مورد بررسی قرار دهد، مثلا زندگی زنبور عسل را می توان از نظر جمعیتی، هنر، ریاضی، بهداشت، آیه های خلقت و ... بررسی کرد. برای این منظور شورای معلمان باید تکلیف مناسبی را پیش بینی و به دانش آموزان ارائه کنند.

3- دانش آموزان را در انتخاب مسأله و انتخاب افراد گروه مشارکت دهید.

4- با جمع آوری نمونه هایی از کارهای دانش آموزان به کوشش آنها ارج دهید.

5- از والدین بخواهید تا در جریان تهیه پوشه کار فرازندان خود مشارکت کنند، بدین منظور از دانش آموزان بخواهید تا کارهای خود را با والدینشان در میان بگذارند و به آنها کمک کنید تا در جریان مطالبی که در کلاس بحث می شود قرار گیرند.

6- درباره محتوای پوشه کار در کلاس بحث کنید و دانش آموزان را متوجه کنید تا قسمتهایی از کارهای خود را انتخاب کنند که معرف قوت، علاقه، تنوع و کوشش آنها است.

7- درباره عناصر مختلفی که دانش آموزان می توانند در پوشه های خود قرار دهند بحث کنید.

8- به دانش آموزان در انتخاب کار برای درج در پوشه کار کمک کنید.

9- از دانش آموزان بخواهید تا دلایل خود را برای درج هر کار در پوشه ذکر و تاریخ انجام هر قسمت را مشخص و یاداشت کنند.

10- پوشه کار با دقت مرور و نظر خود را درباره نقاط قوت و ضعف هر یک از کارها در کنار آنها بنویسسید برای سهولت در بررسی آنها بهتر است ابتدا فهرستی از ویژگیهای مهمی را که باید مورد توجه قرار گیرد، تهیه و برابر آن وارسی را انجام دهید.

11- دانش آموزان را تشویق کنید تا به طور مرتب محتویات مربوط به پوشه کارها را نو کنید.

12- زمینه ای فراهم کنید که دانش اموزان پوشه های کار خود را به دیگران (دانش آموزان و والدین خود) نشان دهند.

13- در گفتگو با والدین از پوشه های کار دانش آموزان استفاده کنید و درباره جنبه های کار فرزندانشان با آنها مشورت نمایید.

14- برای نگهداری پوشه های کار دانش آموزان جای را اختصاص دهید در مدارس که کتابخانه وجود دارد می توان قفسه هایی را به این کار اختصاص داد.

15- مجموعه کارهای برتر را در سطح مدرسه منتشر کنید می توان کارهای برجسته را از طریق رسانه های جمعی معرفی کرد، نباید فراموش کرد که سنجش عملکرد در مراحل اولیه تکامل خود قرار دارد. معلمان باید بکوشند تا شیوه های جدیدی را مطرح و در عمل آنها را تکمیل کنند و روز به روز بر پایایی و روایی آنها بیفزایند.

شایسته است شورای معلمان در مورد مسائلی از قبیل آنچه ذیلا ذکر می شود بحث و تبادل نظر کنند.

  v                                            چگونه می توان یک تکلیف را در مراحل مختلف انجام آن ارزشیابی کرد؟

  v                                            مسائلی که می توانند محور تکالیف باشد کدام ها هستند؟

  v                                            وسایلی که در انجام این تکالیف مورد نیاز هستند کدامند؟

  v                                            آیا کل کار را یکباره و یا قسمتهای مختلف را جداگانه باید ارزشیابی کرد؟

  v                                            چه ملاکها و معیارهایی را باید کار بست؟

  v                                            بهترین روشهای وارسی تکالیف چیست؟

  v                                            چگونه می توان در کلاسهای پر جمعیت نیز این کار را با موفقیت انجام داد؟

  v                                            روشهای آموزش و تدریس چه ویژگیها باید داشته باشد تا این نوع ارزشیابی عادلانه باشد؟

  v                                           چرا در ارزشیابی مستمر و آزمونهای عملکرد تکالیف بازخورد مهمتر از نمره است؟

v                                          بازخورد های حاصل از ارزشیابی های مستمر و آزمونهای عملکرد تکلیف کی، چگونه و به چه کسانی

                       باید ارائه شود؟

v                                          خصوصیات یک تکلیف خوب چیست؟