یکی از افکار ابن تیمیه این است که زیارت قبر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) را جایز نمیداند و آن را بدعت مینامند. و آن را حتی برای اهل مدینه مورد شبهه قرار داده است. وی در کتاب خود به نام "مجموعة الرسائل الکبری" آورده است که هر حدیثی که درباره زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله) وارد شده، ضعیف بلکه جعلی است. از کلام ابن تیمیه پیداست که با زیارت مرقد مطهر پیامبر اکرم در کل مخالف است.
این
که وی میگوید نباید برای زیارت تربت نبی و ائمه بار سفر بست، بین همه وهابیها از جمله ابنتیمیه و محمدبن عبدالوهاب اجماع است.
ابن تیمیه نظرش این است که حتی برای کسانی که در خود مدینه ساکن هستند نیز رفتن برای زیارت قبر نبی اکرم جایز نیست اما محمدبن عبدالوهاب در این قسمت با ابن تیمیه اتفاق نظر ندارد. وی میگوید برای مردم مدینه رفتن به زیارت مرقد نبی اکرم مستحب و سنت است.
در این مقاله قصد داریم موضع اهل تسنن را در مقابل وهابیون که زیارت مرقد پیامبر(صلی الله علیه و آله) را غیر مجاز و شرک میداند، را روشن کنیم.
بسیاری از علمای اهل تسنن بر جواز و استحباب زیارت مرقد رسول خدا اجماع و اتفاق نظر دارند:
1- سمهودی از تقی الدین سبکی نقل میکند که گفته است: «مسئله اجماعی است، هم از نظر اقوال که همه گفتهاند و هم از نظر فعل و عمل، اجماعی است.» و به طور تفصیل کلام علمای اهل سنت را در این مورد بیان نموده و گفته است که زیارت رسول خدا «قربةً الی الله» است؛ یعنی موجب قرب به خدا میشود؛ هم به دلیل کتاب، هم سنت، هم اجماع و قیاس.
اما در کتاب(قرآن)، به این آیه استدلال نموده است:
«... و لو أنّهم إذ ظلموا أنفسهم جاوک فاستغفروالله واستغفر لهم الرّسول لوجدوا الله توّاباً رحیماً»(1)؛ چون آیه دلالت دارد به ترغیب آمدن نزد رسول خدا و استغفار نزد آن حضرت، و استغفار رسول خدا برای آنان. این مقامی است که با رحلت پیامبر قطع نمیشود و بعد از رحلت هم رسول خدا برای مؤمنین و امت، استغفار میکند چون پیغمبر زنده است و پس از رحلت و هنگامی که اعمال بر آن حضرت عرضه میشود، برای امت استغفار میکند و از کمال رحمتش دانسته میشود که ترک نمیکند استغفار را برای کسی که نزد آن حضرت آمده در حالی که استغفار میکند خداوند را.
علما از این آیه برای هر دو حالت استفاده کردهاند؛ یعنی هم حالت قبل و بعد از موت رسول خدا را. و نیز برای کسی که نزد قبر میآید، تلاوت این آیه را مستحب دانستهاند.
و اما در سنت و روایات:
در احادیثی صحیح و موثق، ثواب و تاکید زیارت قبر پیغمبر ذکر شده که خللی در آن نیست.
اما اجماع، عیاض گفته است: «زیارة قبره(صلی الله علیه و آله) سنّةٌ بین المسلمین مجمع علیها و فضیلة مرغب فیها»(2)؛ زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله) بین مسلمانها سنت و بر آن اجماع هست و فضیلتی میباشد که به آن ترغیب شده است.
2- سمهودی مینویسد: فقها و علمای حنفی گفتهاند: زیارت قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از با فضیلتترین مستحبات بلکه به درجه واجبات نزدیک است و هم چنین "مالکیه" و "حنابله" هم بر این مطلب تصریح نمودهاند و سبکی در کتابی که درباره زیارت دارد، نقلهای آنها را توضیح داده، ولی چون بر آن اجماع هست، نیازی به بررسی و تتبّع آنها نیست.(3)
3- در مسند ابی حنیفه در پاورقی حدیث: «زیارة قبر نبی(صلی الله علیه و آله) از فاضل لهنوی در شرح موطّأ مینویسد: «به درستی که علما اتفاق دارند بر این که زیارت قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از بزرگترین اعمال مستحب و افضل مشروعات است و کسی که در مشروعیت آن نزاع کند، گمراه و گمراه کننده است.»(4)
5- در کتاب: الفقه علی المذاهب الأربعة – که موارد اتفاقی علمای مذاهب اربعه را نقل مینماید – میگوید: «زیارة قبر النبیّ (صلی الله علیه و آله) أفضل المندوبات و ورود فیها احادیث.»(5)
بنابراین، جواز زیارت مرقد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را علمای اهل تسنن اجماعی و اتفاقی دانستهاند، چگونه میشود اجماع و اتفاق بر مسئلهای باشد و ابن تیمیّه آن را بدعت بداند؟
در کتابهای علمای اهل سنت، روایات بسیاری مبنی بر سیره و عمل همیشگی اصحاب و تابعین، بر زیارت قبر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) وجود دارد:
1- مالک بن انس، از عبدالله بن دینار نقل میکند که ابن عمر نزد قبر پیغمبر میایستاد و بر آن حضرت صلوات میفرستاد و برای ابوبکر و عمر دعا میکرد.(6)
2- بیهقی نیز با سندی از عبدالله بن دینار نقل کرده است که گفت: «دیدم عبدالله بن عمر را که بر قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) ایستاده و بر پیغمبر سلام کرده و دعا میکند، بعد برای ابوبکر و عمر دعا کرد.»(7)
3- در وفاء الوفا از ابن عون نقل میکند که مردی از نافع پرسید: آیا عمر بر قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) سلام مینمود؟ جواب داد: «آری، به تحقیق دیدم او را صد مرتبه یا بیشتر که میآمد نزد قبر، میایستاد و میگفت: السّلام علی النبی(صلی الله علیه و آله)، السّلام علی أبی بکر، السّلام علی أبی.»(8)
6- علامه امینی(ره) میگوید:
«بر اساس روایتی که به طور شایع نقل شده، از عمر بن عبدالعزیز نقل شده است که او همواره از شام به سوی مرقد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) قاصد میفرستاد تا بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) سلام کند و برگردد. در عبارت دیگری است که او همواره قاصدی از شام به مدینه به محضر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) روانه میکرد؛ این مطلب را بیهقی در کتاب شعب الایمان و ابوبکر احمد بن عمرو نیلی(متوفی 287) در مناسکش و قاضی عیاض در کتاب الشفاء و حافظ ابن جوزی (در کتاب مثیر الغرام الساکن) و تقیّ الدین سبکی در شفاء السقام(9) و دیگران نیز ذکر کردهاند.»(10)
از تعبیر نقل شده معلوم میشود که این عمل، مکرر انجام شده، زیرا میگوید: «و کان (عمربن عبدالعزیز) یبعث» این تعبیر: «کان» دلالت بر استمرار و تکرار دارد، نه این که یک بار انجام شده باشد.
بنابراین، شبهه ابن تیمیّه مبنی بر بدعت بودند زیارت مرقد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و این که تعظیم غیر خداوند منجرّ به شرک شده و حرام است، شبههای بی پایه و اساس است چرا که هرگز نمیتواند عملی حرام و بدعت باشد و در عین حال مورد عمل اصحاب و تابعین قرار گیرد.
با تحقیق در کتابهای اهل سنت، به وضوح میتواند دریافت که جواز زیارت مرقد پیامبر(صلی الله علیه و آله) مورد تصریح علمای اهل سنت قرار گرفته و شبههای در آن نیست. در اینجا برخی از نظرات را ذکر میکنیم.
1- یکی از علمای بزرگ اهل سنت به نام "تقی الدین ابوالحسن عبدالکافی السبکی" در کتاب شفاء السقام فی زیارة خیر الأنام، احادیث زیادی از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نقل کرده و درباره سند آن احادیث، بحث نموده و اسناد بسیاری از آنها را صحیح و معتبر دانسته است. در ذیل یکی از این روایات، ضمن بررسی سند آن روایت میگوید:
«با این مطلبی که گفتیم بلکه به کمتر از این هم افترای کسی که میگوید همه احادیثی که در مورد زیارت وارد شده مجعول و جعلی است، روشن میشود.»
سپس میگوید: «منزّه است خداوند تبارک، آیا از خدا و رسولش در این گفتار حیا نمیکنند، چیزی را میگویند که نه عالم و نه جاهل و نه هیچ اهل حدیث و نه غیر اینان، کسی آن را نگفته است، چگونه مسلمانی اجازه میدهد که به تمام احادیث – که حدیث زیارت تربت پیامبر نیز یکی از آنهاست – بگوید همه اینها جعل و ساختگی است؟!»
2- در الفقه علی المذاهب الأربعه؛ کتابی که موارد اتفاق علمای مذاهب اربعه را نقل کرده (و این کتاب، فقهی است) میگوید: «زیارة قبر النبیّ أفضل المندویات و ورد فیها أحادیث»(11)؛ زیارت قبر پیامبر، با فضیلتترین مستحبات است و در این زمینه، روایاتی وارد شده است.
3- محمد غزالی – که علمای اهل تسنن او را امام غزالی میگویند - نیز در کتاب احیاء العلوم خود، مسافرت را چند قسم کرده و بعد میگوید: «یک قسم از مسافرت، مسافرتی است که انسان برای عبادت انجام میدهد مثل جهاد، حج، زیارت قبور پیامبران، صحابه، تابعین و اولیا که خود این زیارت کردن، عبادت است.»
بعد ادامه میدهد: «زیارت قبور پیامبران، صحابه، تابعین و اولیا با روایتی که میگوید: لا تشدّ الرحال ألاّ إلی ثلاثة مساجد، هیچ منافاتی ندارد؛ چون این روایات میگوید: سفر برای مساجد جایز نیست مگر این سه مسجد، زیارت با این مسئله تفاوت دارد و با هم منافاتی ندارند.»(12)
4- علامه امینی(ره) بیش از چهل نفر از بزرگان و علمای مذاهب اربعه را نام میبرد که کلمات آنها را در استحباب زیارت و سفر برای آن را نقل میکند.(13)
5- سمهودی(متوفّی 911 هـ.ق.) روایات زیادی در استحباب زیارت پیغمبر(صلی الله علیه و آله) نقل کرده است و بعد میگوید:
«فصل دوم در بقیه دلایل زیارت است، اگرچه متضمن لفظ زیارت نیستند و همچنین بیان تأکید مشروعیت زیارت و نزدیک بودن به درجه وجوب تا آنجا که بعضی، لفظ وجوب را بر آن اطلاق نمودهاند و از آن به وجوب زیارت رسول الله تعبیر کردهاند. بنابراین درستی به سوی قبر پیامبر جهت زیارت آن حضرت رفتن و صحیح بودن نذر زیارت آن حضرت و اجیر گرفتن برای رساندن سلام به آن حضرت از یقینیات است.»(14)
6- در مسند ابی حنیفه از ابن عمر است که گفت: من السنة ان تأتی قبر النبی(صلی الله علیه و آله) من قبل القبلة و تجعل ظهرک إلی القبلة و تستقبل القبر بوجهک ثمّ تقول السلام علیک أیّها النبیّ و رحمة الله و برکاته»(15)؛ از سنت است که از طرف قبله، به سمت مرقد پیامبر بروی، پشت خود را به سمت قبله قرار دهی و رو به قبر نمایی؛ یعنی قبر را مقابل خود قرار دهی، بعد بگویی سلام بر تو ای پیغمبر و رحمت خدا و برکات او بر تو باد.
7- از ابن عربی نقل شده است که: «زیارة قبور الأنبیاء و الصحابة والتابعین و العلماء و سائر المرسلین للبرکة أثر معروف»
(16)؛ زیارت قبور انبیاء، صحابه، تابعین، علما و سایر مرسلین برای برکت است، که روایت معروفی است.
8- ابی عمران مالکی گفته است: «زیارة قبر النبیّ(صلی الله علیه و آله) واجبةٌ قال عبدالحقّ؛ یعنی من السنن الواجبة»
(17)؛ زیارت قبر پیغمبر واجب است و عبدالحق صقلی، این وجوب را به سنتهای واجب تفسیر کرده است.
10- صاحب وفاء الوفا از فقها و علمای حنفی نقل میکند که آنها میگویند: «زیارت قبر پیغمبر(صلی الله علیه و آله) از با فضیلتترین مستحبات است ... و بعد از آن که اجماع بر آن هست، حاجتی به بررسی و تتبع آنها نیست.»
12- محی الدین نووی مینویسد:
«به دلیل روایتی از ابن عباس، زیارت قبر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مستحب است، وی نقل کرده است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من برای او واجب میشود. و مستحب است که زائر در مسجد رسول خدا نماز بخواند، چون آن حضرت فرمود: یک نماز در مسجد من، برابر است با هزار نماز در سایر مساجد.»
13- بکری دمیاطی مینویسد:
«فایده زیارت قبر پیامبر(صلی الله علیه و آله) سنت مؤکّد است. وقتی کلام مصنّف درباره مناسک از قبیل ارکان، واجبات و مستحبات به پایان رسید، شروع میکند به بحث درباره چیزی که حقّ مؤکّد بر هر مسلمانی به ویژه حاجی است و آن زیارت آقای ما رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است.»(18)
14- محمّد بن شربینی مینویسد:
«زیارت قبر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مستحب است؛ به دلیل فرمایش آن حضرت که فرمود: هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعت من برای او واجب میشود.
نیز به دلیل فرموده حضرت که فرمود: هر کس برای زیارت من بیاید، و جز زیارت من، کار دیگری نداشته باشد، بر خداوند حق است که روز قیامت مرا شفیع او قرار دهد. ابن سکن این روایت را در سنن خود، جزو اخبار صحیح نقل کرده است.
بخاری روایت کرده است که حضرت فرمود: هر کس نزد قبرم بر من درود فرستد، خداوند فرشتهای را میگمارد تا آن را به من برساند و خدا کار دنیا و آخرت او را کفایت میکند و روز قیامت، من شفیع و یا شاهد او خواهم بود.
در حدیثی آمده است که حضرت فرمود: هر کس حج به جا آورد ولی مرا زیارت نکند به من جفا کرده است. این روایت را ابن عدی در کتاب الکامل نقل کردهاند. (19)
15- بهوتی مینویسد:
«زیارت مرقد پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای مردان و زنان مستحب است، به دلیل عموم روایتی که دارقطنی از ابن عمر نقل کرده که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس حج به جا آورد و بعد از مرگم، قبر مرا زیارت کند، مانند این است که مرا در حال حیاتم زیارت نموده است. و در روایتی دیگر است: «هر کس قبر مرا زیارت کند، شفاعتم برای او واجب میشود.»(20)
با توجه به روایات و نظرات علمای اهل تسنن دریافتیم که ایشان نه تنها زیارت مرقد مطهر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را بدعت نمیدانند بلکه مستحب و به نظر برخی واجب دانسته و آن زیارت را موجب شفاعت حضرت در قیامت میدانند. و این که وهابیان با زیارت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) مخالفت میکنند از عقاید گمراه کننده خودشان است و ربطی به عقاید اهل تسنن ندارد. نظر شیعه هم که در این مورد واضح و روشن میباشد.
پینوشتها:
1- و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم میکردند (و فرمانهای خدا را زیر پا میگذاردند)، به نزد تو میآمدند؛ و از خدا طلب آمرزش میکردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار میکرد؛ خدا را توبهپذیر و مهربان مییافتند.(نساء/ 64)
2- وفاءالوفا، ج 4، ص 1362.
3- همان، ص 1366.
4- مسند، ابی حنیفه، حدیث زیارة قبر النبیّ، ص 201.
5- الفقه علی المذاهب الأربعه، ج 1، ص 590.
6- الموطّأ، ج 1، ص 166.
7- سنن بیهقی، ج 5، ص 245، کتاب الحج، باب زیارة قبر النبی صلی الله علیه وآله.
8- وفاء الوفا، ج 4، ص 1358.
9- شفاء السقام، ص 41.
10- الغدیر، ج 5، ص 127/ وفاء الوفا، ج 4، ص 1357.
11- الفقه علی المذاهب الاربعه، ج 1، ص 590.
12- ردّ المختار علی الدر المختار، ج 2، ص 689.
13- الغدیر، ج 5، ص 109.
14- وفاء الوفا، ج 4، ص 1349.
15- مسند ابی حنیفه، 201، حدیث زیارة قبر النبیّ صلی الله علیه وآله.
16- وفاء الوفا، ج 4، ص 1363.
17- همان، ص 1364.
18- اعانة الطالبین، ج 2، ص 312.
19- مغنی المحتاج، ج 1، ص 512.
20- کشّاف القناع، ج 5، ص 37.
برگرفته از کتاب وهابیت مبانی فکری و کارنامه عملی، آیة الله جعفر سبحانی؛ آیین وهابیت، آیة الله جعفر سبحانی؛ توحید و زیارات، آیة الله سیدحسن طاهری خرم آبادی.
اخذ:تبیان
کلمات کلیدی:
