بر اساس آیات و روایات و سیره معصومین علیهم السلام این نکته اساسی بدست می‌آید که تشکیل خانواده و پیوند ازدواج از مقدس‌ترین پیوندها و نهادها و ارتباط عاشقانه و خداپسندانه با همسر از بارزترین و نشانه‌های ایمان و علاقه به خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام به شمار می‌آید. همچنین ارتباط کلامی، از نمازها و نمودهای مهم علاقه و محبت.

هر چه علاقه بیشتر، ارتباط عمیق‌تر و پایدارتر. این قاعده مهم و مسلم حتی در ارتباط با خدا نیز صادق است. چرا که هر کس عشق و محبتش به خدا بیشتر باشد. راز و نیاز و خلوت و ارتباط کلامی و عاطفی‌اش با او بیشتر خواهد بود. بیشترین و عمیق‌ترین ارتباط کلامی و عاطفی را معصومین علیهم السلام با خداوند متعال داشته‌اند.

کاهش ارتباط کلامی از نشانه‌های آشکار سردی و کاهش ارتباط عشقی و عاطفی بین زوجین در خانواده‌ها به شمار می‌آید.

در مطالب قبلی علاوه بر ضرورت مدیریت در مورد اهمیت و لزوم آموزش و ارتقاء سطح علمی و اختصاص هزینه و حوصله و وقت به مطالعه و مشارکت در دوره‌های آموزش خانواده و کسب مهارت‌های ارتباطی در تحکیم بنیاد خانواده و رونق ارتباط کلامی و پایداری روابط عاطفی بین زوجین به عنوان اولین گام به اجمال بحث شد. در این مختصر گام‌های بعدی در حوزه پیش نیازها و لوازم اصلی تقویت ارتباط کلامی را پس می‌گیریم.

1- ارتباط کلامی نباید به مجادله و دیالوگ‌های تنش زا و آزار دهنده منجر شود.

در مجادله هیچ یک از طرفین پیروز نخواهند شد. حقیقت در فضایی مه آلود گم خواهد شد. خستگی و انزجار بیشتر شده و روابط عاطفی به شدت کاهش خواهد یافت. هر دو طرف شرطی منفی شده در ارتباط کلامی با هم را موجب اضطراب و ناآرامی خواهند دانست. در مجادله هر یک از طرفین بدون توجه به نیازهای طرف مقابل در پی اثبات و تحمیل خواسته‌های خود می‌باشد.

قرآن کریم مجادله گران را مورد نکوهش شدید قرار داده تا جایی که مجادله با غیر مسلمان را نیز ممنوع اعلام کرده است.

آنجا که می‌فرماید: «وَلَا تُجَادِلُوا أَهْلَ الْکِتَابِ إِلَّا بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ...» با اهل کتاب جز به نیکوترین روش مجادله نکنید (عنکبوت/ 46)

و نیز در سوره آل عمران آیه 459 خطاب به رسول گرامی اسلامی می‌فرماید: نرمی و لطافت و مهربانی تو باعث شد که مردم از اطراف تو پراکنده نشوند.

حتی خطاب به موسی(علیه السلام) در ارتباط با فرعون می‌فرماید: برو به سوی فرعون و با او با زبان نرم و لیّن سخن بگو تا شاید اثرگذار باشد.(طه / 44)

با چنین فرهنگ و آموزه‌هایی آیا صحیح است که در آشیانه‌ای که برای تسکین و مودت و رحمت تشکیل شده و زن و شوهر بر اساس قرآن با یکدیگر عهد و پیمان بسته‌اند، زبان تلخ و تنش زایی داشته باشند؟

2- نیت در ارتباط کلامی، باید جلب رضایت خدا و محبت همسر باشد ولا غیر.

هدف از ارتباط کلامی نباید صِرف تخلیه هیجانات و عصبیت های فرو خورده و محکوم کردم مخاطب و مچ گیری و تحقیر و تحمیل عقیده باشد. در رویکرد دینی، هر کاری برای خدا (اگرچه کوچک) باشد. عبادت محسوب شده و انسان را به کمال و آرامش می‌رساند.

نیت، عمل و از جمله ارتباط بین اعضای خانواده را ارزشمند و هدفمند می‌کند. از همین رو در آیات قرآن هفتاد بار کلمه‌ی «فی سبیل الله» به کار رفته است. مقدس‌ترین کارها، با نیت و هدف بد، فاسد می‌شود، نیت خدایی عامل جذب الطاف و عنایات الهی می‌شود، راه‌ها روشن و هموار می‌شوند.

اینجاست که (در سوره عنکبوت آیه 69) می‌فرماید:«وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا...»؛ اگر نیت ما در ارتباطات اجتماعی و خانوادگی در جهت جلب رضایت حضرت حق باشد، خداوند دل‌ها را متمایل و شیفته ما نموده و تصریح می‌فرماید:

«آنان که ایمان به خدا آورند و کارهای شایسته انجام دهند، خداوند بر ایشان محبوبیت ایجاد می‌کند.(مریم/ 96)

محبوبیت را باید از خداوند بخواهیم چرا که او مقلب القلوب است و دل‌های همه دردمند اوست.

ائمه اطهار علیهم السلام که با نگاهی قرآن و وحیانی جهان را نگریسته و الگوی تمام نمای هر انسان مصلح و مسلمانی می‌باشند. زندگی پاک و پایداری در دوستی و محبت را منوط به پاکی و زلالی نیست دانسته و می‌فرمایند:

«مَن حَسُنَت نیَتُهُ کَثُرَت مَتُوبَتُهُ وَ طابّت عیشَتُهُ و وَجَعَت مَوَدَّته»؛ «هر کس دارای حسن نیت باشد، موقعیت او بیشتر و زندگیش پاک‌تر می‌شود و دوستی با او لازم است.»(از سخنان علی علیه السلام – به نقل از فهرست غرر – ص 399 – کلمه نیّت)

علت عمده خستگی و ناتوانی در جلب محبت و همسر و ریشه اصلی تنش‌ها و تلخی‌ها و طلاق‌های عاطفی و کاهش ارتباط کلامی بین زوجین را می‌بایست در آلوده شدن هدف و نیت به خودخواهی و خودمحوری و دوری از نیت خالص الهی جستجو کرد.

3- اعتقاد قلبی به محتوای پیام در ارتباط کلامی، از دیگر عوامل موثر در ارتباط عاطفی و کلامی با همسر می‌باشد که نباید مورد غفلت قرار گیرد.

سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند – رطب خورده منع رطب نکند. چرا که بلااثر خواهد بود. چه خوب گفته‌اند که بین حال و قال، حال صادق‌تر است. چه خوب است که حال و قال هم سو باشند. اینجاست که سخن و ارتباط کلامی معجزه می‌کند. نباید فراموش کرد که: گزاره‌های عاطفی، تربیتی و اخلاقی مثل گزاره‌های فیزیک و شیمی و ریاضی نیست که صرف اطلاع رسانی و انتقال کافی باشد. باید اعتقاد قلبی پشتوانه انتقال پیام باشد. بهترین شاهد اعتقاد قلبی عمل کردن به پیام است. اینجاست که قرآن می‌فرماید:

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ * کَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ.» (صف / 2 و 3)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید چرا سخنی می‌گویید که عمل نمی‌کنید؟ خداوند سخت به خشم می آید که چیزی بگویید و به جای نیاورید .

چه بسیار زنان و مردانی که همواره در پی تزریق رونق و نشاط در روابط ین اعضای خانواده بوده و از روند رو به کاهش ارتباط عاطفی و کلامی بین خود و همسرشان گله و شکایت می کنند، اما به عوامل کاهش دهنده فرآیند ارتباطی توجهی ندارند. از کاستی‌ها و ناراستی‌های خود غافلند و کوچک‌ترین ضعف در طرف مقابل را بر نمی‌تابند و همین موجب سردی و انجماد روابط (بین زوجین) می‌شود. علی علیه السلام می‌فرماید: اَکبرُ العَیبِ اَن تعیبَ ما فیکَ مِثلُهُ. (حکمت 345)

بزرگ‌ترین عیب این است که عیبی را که مثل آن در تو هست بر دیگری خرده گیری در جای دیگری می‌فرماید: به عیوب خود مشغول شوید تا از عیوب دیگران غفلت کنید. همچنین می‌فرماید: الداعی بلا عَمَل کالهَّ امی بلا وتر (فصاء – 330) دعوتگری که به حرف خود عمل نکند تیراندازی را ماند که زه بر کمان ندارد.

4- زبان گفتاری با زبان غیر گفتاری باید هماهنگ باشد.

تاثیر زبان بدن (لباس – طرز نشستن، ایماء، اشاره، حرکات دست و چهره، غم، اندوه، اخم، تبسم، تعجب، تأسف، تأثر و...) نه تنها کمتر از تأثیر زبان سر (گفتاری) نیست بلکه اگر درست به کار گرفته شوند مؤثرتر از زبان سر خواهند بود. موارد زیادی را شاهد بوده‌ایم که مثلاً زن در حال پاک کردن عدس با همسرش سخن می‌گوید. و یا مرد به هنگام تماشای تلویزیون به همسرش می‌گوید گوشم با توست حرفتو بزن! این ارتباط کلامی به دلیل عدم هماهنگی زبان گفتار و غیرگفتاری نه تنها اثر گذار و جذاب نخواهد بود بلکه زمینه‌های سردی روابط و گسست بین اعضای خانواده را فراهم خواهد ساخت.

روانشناسان بر اساس تحقیقات به عمل آمده می‌گویند:

زبان بدن بالاترین اثر را در ارتباطات داشته و 55% نفوذ و تأثیرگذاری در مخاطب مربوط به بکارگیری صحیح حرکات بدن می‌دانند. 38% را به طنین و لحن و تنها 7% را به صِرف کلام و زبان سر مربوط می‌دانند.

5- سخن باید صریح، رسا، شاداب، محکم، امّا نرم و لیِّن باشد.

در قرآن نیز همانطور که در سطور قبل اشاره شد "قولاً لیّنا و قولاً سدیداً" آمده است. سخن نباید توأم با ابهام و کنایه و بدتر از همه با تمسخر و تحقیر  تحمیق باشد. زبان گاهی همچون شمشیری است که گویند را مجروح می‌سازد هم شنونده را. بخش مهمی از دعواها و اختلافات زوجین، به جهت عدم رعایت این اصل مهم می‌باشد.

عدم شناخت نیازها، مطالبات و منظور مخاطب (همسر) و پوشاندن سخن در هاله‌ای از نیش و کنایه‌های آزار دهنده و پنهان نمودن و یا بیان ناقص موجب بدبینی، بد فهمی و بی اعتمادی از یک سو و ارتباط بیمار و ناسالم و سرد با مخاطب از سوی دیگر شده و فضای یخ زده و منجمدی را در نهاد خانواده حاکم می‌سازد. رسایی و شفافیت در بیان اگر چه ممکن است در مقطعی کوتاه موج دلخوری و ناراحتی شنونده شود. اما در فرآیند زندگی باعث شناخت خواسته‌ها و احتیاجات طرفین گفتگو (زوجین) شده و ارتباط کلامی و عاطفی را صادقانه، صمیمی و پایدار خواهد کرد.

اخذ: تبیان