خستگی های روزانه و همچنین استرس ها و فشارهای روحی یکی از عوامل خستگی روح و روان آدمی است. اینجاست که مزاح و شوخی جایگاه خود را مشخص می کند.

جایگاه مزاح و خنده نیز در دین یک جایگاه ادبی و اخلاقی است. به این معنا که شوخی نیز مرزها و حدود خاص خودش را دارد.

همانطور که شوخی نکردن مزموم و ناپسند است شوخی کردن هم آداب خاص خودش را دارد. دنیای طلبگی هم که همه شوون و شائبه هایش به ساحت مقدس پیامبر اکرم و چهارده معصوم علیهم السلام نزدیک است نیز از این قاعده مستثنا نیست.

کسانی که مبلغ اند و کارهای تبلیغی انجام می دهند، بیشتر از دیگران نیازمند بررسی و پیاده سازی این مساله اند. شوخی های طلبگی هم باید از مرزهای خاص خودش پیروی کند. در این نوشتار به بررسی شیوه ها و آدب مزاح در دین مقدس اسلام اشاره خواهیم کرد.

. آداب شوخى

گر چه ((مزاح و شوخى )) در جاى خود مطلوب و پسندیده است ، اما شرایط و آداب و بایدها و نبایدهایى دارد تا در سایه آن ، ارزش و احترام انسانها محفوظ بماند. اگر این حدود و شرایط، رعایت نشود، شوخى پیامدهاى نامطلوبى دارد. در اینجا به گوشه اى از این آداب اشاره مى شود:

الف : شوخى باید به حق و منطقى باشد. شوخى به معناى بى ادبى ، حرف لغو و بیهوده ، سخن بیجا و نیش دار نیست بلکه شوخى و مزاحى که باعث آبروریزى یا فاش شدن اسرار دیگران شود، گناه است . پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((انى لاءمزح و لا اقول الا حقا.))(1). قطعا من مزاح می کنم ولی بجز حق چیزی نمی گویم.

در محضر رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) گروهى نشسته بودند. مردى از اصحاب برخاست تا بیرون رود، ولى فراموش کرد کفشهاى خود را ببرد. چون به در رسید متوجه شد و بازگشت تا کفشهاى خود را بردارد، ولى یکى از اصحاب کفشهاى او را مخفى کرد. مرد بازگشت و گفت : کفشهاى من کجاست ؟ گفتند: ما کفشهاى تو را ندیدیم .

 حضرت متوجه آنان شد و فرمود: چرا مومنى را مى ترسانید؟ عرض کردند: شوخى مى کنیم . حضرت دو یا سه بار سخن خود را تکرار فرمود: ((فکیف بروعه المؤ من .))(2): زجر دادن مؤمن چه زشت است!

یکى از یاران امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) از ایشان پرسید: شخصى با گروهى نشسته است . بین آنان سخنانى گفته مى شود و آنان با هم مزاح و شوخى مى کنند و مى خندند آیا اشکالى دارد؟ امام فرمود:

لا باءس ما لم یکن ؛ فظننت اءنه عنى الفحش ، ثم قال : ان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) کان یاءتیه الاعرابى فیهدى الیه الهدیه ، ثم یقول مکانه : اءعطنا ثمن هدیتنا، فیضحک رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) و کان اذا اغتم یقول : ما فعل الاعرابى لیته اءتانا.(3)

ترجمه:

((معمربن خلاد)) گوید: به امام ابوالحسن الرضا (علیه السلام ) گفتم : جانم به قربانت ، گاه انسان در مجلسى مى نشیند، سپس سخنى به میان مى آید که (افراد مجلس باهم ) مزاح مى کنند و مى خندند، آیا حضور در این جلسه جایز و رواست ؟

حضرت فرمود: مانعى ندارد، به شرطى که در بین آنها سخن زشت و رکیکى در میان نباشد.

سپس حضرت فرمود: یک نفر اعرابى نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى آمد و براى آن حضرت هدیه مى آورد، او هنوز از جایش ‍ برنخاسته بود که مى گفت : اى رسول خدا! پول هدیه را لطفا بپردازید. رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) از سخن او مى خندید.

هرگاه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در خود احساس غم و اندوه مى کرد، مى فرمود: آن مرد عرب چه شد (کجاست )؟ اى کاش مى آمد و ما را مسرور مى کرد.

بنابراین ، بسیارى از شوخیهاى مرسوم بین مردم که با توهین و مسخره کردن یکدیگر همراه است یا شوخیهایى به نام قوم و مردم یک شهر همچون عرب ، ترک ، فارس نارواست .

پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ان الرجل لیتکلم بالکلمه فى المجلس ، لیضحکهم بها، فیهوى فى جهنم ما بین السماء و الارض ؛ ویل للذى یحدث فیکذب لیضحک القوم ، ویل له ، ویل له ، ویل له .(4)

ترجمه: بدرستی که مرد در مجلسی سخنی می گوید که گروهی را به واسطه آن بخنداند. پس به واسطه این سخن به اندازه ما بین آسمان و زمین در جهنم سقوط می کند. وای بر کسی که دروغ می گوید تا گروهی را بخنداند. وای بر او، وای بر او، وای بر او.

ب . شرایط زمان و مکان و روحیات شخص . باید شرایط روحى ، سنى و موقعیت زمانى طرف رعایت شود. گاهى شخص مقابل ، از نظر روحى آمادگى شوخى را ندارد؛ مانند شوخى با شخص بیمار یا در حال خواب و مطالعه . در این موارد نباید با او شوخى کرد.

اگر این نکته رعایت نشود، شوخى نقش صحیح خود را از دست خواهد داد و به جاى نشاط، جنگ و نزاع ایجاد مى شود. بسیارى از کینه ها و برخوردها ابتدا از یک شوخى بى جا سرچشمه گرفته و کم کم به جاهاى خطرناکى رسیده است .

ج . رعایت اعتدال در شوخى . یکى از نکاتى که در شوخیها باید رعایت شود، رعایت اعتدال است همچون نمک غذا که اگر زیاد باشد، از شورى آن نمى توان آن طعام را خورد و اگر به اندازه باشد، غذا قابل استفاده است .

امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) فرمود: ((الکامل من غلب جده هزله .))(5) : انسان کامل کسی است که جدیت او بر شوخی و مزاح او غلبه کند.

منابع:

1- بحارالانوار، ج 16، ص 298، باب 10، ح 2.

2- الترغیب و الترهیب ، ج 3، ص 484، ح 5.

3- کافى ، ج 2، ص 663، باب الدعابه و الضحک ، ح 1.

4- اءمالى الطوسى ، ص 536 - 537، ح 1162

5- شرح غرر الحکم ، ج 2، ص 162.

اخذ: تبیان