داشتن هوش هیجانی بالا یکی از ویژگیهای بارز افرادی است که در زندگی خود موفق هستند و می توانند تاثیرات مثبت و به سزایی بر دیگران داشته باشند . خویشتنداری یکی از مشخصات بارز چنین افرادی است . بسیاری از افراد اسیر و تسلیم محض امیال گذرای خود هستند و با اینکه ممکن است بدانند با ارضاء این امیال در دراز مدت به خود و دیگران آسیب می زنند ، از روی عادت و نه از روی اراده رفتار می کنند و سپس دچار عذاب وجدان شده و احساس گناه به آنها دست می دهد . ایستادگی در برابر میل و هوس ، ریشه همه مقاومتهای احساسی برای کنترل نفس است

در حوزه هیجانات به کسی که قادر به رهبری هیجانها و امیال گذرا و به تاخیر انداختن بروز هیجانها و تسلط بر نفس است ، خویشتندار گفته می شود.

از بعد رفتاری فرد خویشتندار کسی است که توانایی تعدیل و کنترل اعمال خود به گونه‌ای متناسب با شرایط مکانی و زمانی را داشته باشد و بتواند با عادتهای مخرب خود مقابله کند و آنها را تغییر دهد و نیز خواسته های خود را به تاخیر بیندازد .

 به ویژه وقتی فرد در یک چالش قرار دارد و درگیر یک یا چند هیجان است ، ممکن است آگاهانه یا از روی نا آگاهی برای فرار از این شرایط نا خوشایند به ارضاء امیال گذرا و زودگذر خود بپردازد و تسلیم عادتهای زیانبار خود شود . 

مرور کردن خاطرات مربوط به لذتهای زودگذر و خیال پردازی نیز از موارد دیگری است که ممکن است به ارضای دوباره این عادات و امیال منجر شود .

خویشتنداری و به تاخیر انداختن ارضای خواسته ها برای رسیدن به هدف ، جوهره اساسی کنترل عاطفی خویشتن ( یعنی توانایی پس زدن میل و هوس در راه خدمت به هدف ، خواه این هدف راه اندازی نوعی کسب و کار باشد ، خواه حل یک معادله جبری یا دستیابی به یک جام قهرمانی ) است. افراد خویشتندار ، اعتماد به نفس بالایی دارند . احساس خوبی نسبت به خود دارند.

 اما افرادی که در مقابل امیال خود ، خویشتندار نیستند ، اغلب خود را افرادی بی ارزش و بی لیاقت می دانند و در هنگام مواجهه با فشارهای روحی خود را می بازند و عقب نشینی می کنند ، از عدم کفایت و شایستگی خود ناراضی هستند .

خویشتنداری یک مهارت است و می توان با استفاده از روش های مختلف آن را تقویت کرد :

• ایجاد تعهد در فرد یکی از روشهای بسیار موثر برای تقویت خویشتنداری است. البته این تعهد باید متناسب با توانایی های فرد باشد .

• مسئولیت پذیری (من مسئول اعمالم هستم) در قبال رفتار ها

• به تعویق انداختن و ارضا نکردن سریع خواسته ها

• قرار نگرفتن در موقعیت و شرایطی که ممکن است منجر به ارضاء خواسته ها شود .

• پرت کردن حواس به سمت موضوع دیگر

• ترک کردن موقعیت

• ارضا خواسته را به عنوان پاداشی برای انجام فعالیت های مفید ، نیایش، کمک به دیکران و... قرار دهید (معمولا بعد از این کارها احساس پشت خواسته از بین می رود و لذا دیگر تمایلی برای انجام آن خواسته وجود ندارد)

• پاداش در نظر گرفتن برای خود در صورت به تاخیر انداختن عادت و ارضاء نکردن امیال زودگذر

• مکث کردن و عاقبت اندیشی

• انجام تکنیک های مختلف تخلیه هیجانات منفی

• انجام تکنیکهای کسب انرژی مثبت

• انجام کاری که احساس خوبی به انسان می دهد مثل پیاده روی .

• ورزش کردن و دوش گرفتن

• صبر کردن

• نیایش و دعا

• درد دل کردن با یک فرد مناسب که شنونده خوبی است

• تلقین جملات مثبت

• مدیریت ذهن

• دستیابی به ریشه اصلی میل و خواسته ( هسته اصلی هر میل و خواسته یک احساس و هیجان است که می خواهد به رفتار تبدیل شود ) و پاک کردن آن

• حقظ آگاهی در شرایطی که خاطرات گذشته برای فرد تداعی می شود .

• هنگامی که فرد از نظر هیجانی نا متعادل است ، از قرار گرفتن در موقعیت ها و روبرو شدن با افرادی که باعث تشدید شدن تحریک هیجانی می شود خودداری نماید .

• در صورت بروز افکار و خاطرات گذشته به آنها دامن نزنید و از خیالبافی بپرهیزید.

پس از خواندن مطالبی درباره اهمیت خویشتنداری و آشنایی با این ویژگی مثبت و پیامدهای مطلوب آن وقت آن رسیده که میزان خویشتنداری را در خود محک بزنید. پرسشنامه زیر به همین منظور تهیه شده است. لطفاً پس از مطالعه دقیق عبارات زیر مشخص کنید به چه میزان با هر یک از آنها موافق یا مخالفید. بدین منظور می‌توانید از گزینه‌های «کاملاً موافقم» «موافقم»، «نظری ندارم»، «مخالفم» و «کاملاً مخالفم» استفاده کنید.

شیوه نمره‌گذاری:  در عبارات: 1، 5، 7، 13، 15، 18، 22، 24، 26، 27، 30 و 36 به گزینه کاملاً موافقم 5 امتیاز، موافقم 4 امتیاز، نظری ندارم 3 امتیاز، مخالفم 2 امتیاز و کاملاً مخالفم یک متیاز تعلق می‌گیرد. در عبارات 2، 3، 4، 6، 8،10، 11، 12، 14، 16، 17، 19،20، 21، 23، 25، 28، 29، 31 ، 32، 33، 34 و 35 نمره‌گذاری به صورت معکوس انجام می‌شود. یعنی به گزینه کاملاً موافقم یک امتیاز، موافقم 2 امتیاز، نظری ندارم 3 امتیاز، مخالفم 4 امتیاز و کاملاً مخالفم 5 امتیاز تعلق می‌گیرد.

نتیجه:  امتیاز پایین‌تر از 90: افرادی که نمره‌شان زیر 90 است، خویشتنداری ضعیفی دارند.آنها برای کنترل خود و رفتارشان نیازمند محرک‌های بیرونی مانند وجود قانون یا نظارت مستقیم دیگران هستند. بسیار سریع تحت تاثیر احساسات قرار می‌گیرند و نمی‌توانند تصمیمات درستی اتخاذ کنند و به آنها پایبند بمانند. این افراد نیاز به تغییر سبک زندگی دارند.امتیاز90-120:میزان خویشتنداری این افراد در حد متوسطی است و جایی برای نگرانی وجود ندارد اما این گروه می‌توانند با به کار بستن راهکارهای افزایش خویشتنداری زندگی خود را پربارتر کنند.امتیاز بالاتر از 120: اگر امتیاز شما بالاتر از 120 است، باید به شما تبریک گفت. شما به خوبی از عهده مدیریت رفتار، نگرش‌ها و احساسات خود برمی‌آیید و از خویشتنداری بالایی برخوردارید. سعی کنید نگرش‌های خود را حفظ کنید و به راه خود ادامه دهید. 

1- عادات بدم را به سختی ترک می‌کنم

2- تنبلم

3- هرگز نمی‌گذارم کنترل رفتارم را از دست بدهم

4- حرف‌های نامناسبی می‌زنم

5- بعضی کارهای لذت‌بخش را علی رغم مضر بودنشان انجام می‌دهم

6- وقتی کاری به من سپرده می‌شود، آن را تا آخر انجام می‌دهم

7- بیدار شدن برایم کار سختی است

8- در «نه» گفتن مشکل دارم

9- اغلب تصمیمم را تغییر می‌دهم

10- هرچه در ذهنم می‌گذرد برای دیگران تعریف می‌کنم

11- دیگران من را فردی می‌دانند که زود از کوره درمی‌رود

12- از چیزهایی که برایم ضرر دارد اجتناب می‌کنم

13- آدم ولخرجی هستم

14- همه چیز را تمیز و مرتب نگه می‌دارم

15- گاهی اوقات خیلی به خودم سخت نمی‌گیرم

16- کاش منظم‌تر بودم

17- به خوبی در برابر وسوسه‌ها مقاومت می‌کنم

18- احساساتم بر من چیره می‌شوند

19- بسیاری از کارها را بدون برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌دهم

20- نمی‌توانم حرف‌های محرمانه را پیش خودم نگه دارم

21- دیگران می‌گویند بسیار منظم هستم

22- بیشتر مواقع در آخرین لحظات، کارها و وظایفم را انجام می‌دهم

23- به آسانی دلسرد نمی‌شوم

24- اگر قبل از هر کاری کمی فکر می‌کردم، وضعیت بهتری داشتم

25- به بهداشت و سلامتی توجه دارم

26- غذاهای سالمی مصرف می‌کنم

27- گاهی اوقات تفریح و سرگرمی مرا از کارهایم باز می‌دارد

28- تمرکز کردن برایم مشکل است

29- می‌توانم برای رسیدن به اهداف بلند مدت تلاش کنم

30- گاهی اوقات می‌دانم کاری اشتباه است اما نمی‌توانم از انجام دادنش اجتناب کنم

31- اغلب بدون در نظر گرفتن همه راه‌های ممکن، کاری انجام می‌دهم

32- به آسانی عصبانی می‌شوم

33- اغلب مزاحم کار دیگران می‌شوم

34- گاهی برای اینکه بتوانم با جسارت بیشتری رفتار کنم از داروهای روانگردان استفاده می‌کنم

35- همیشه به موقع سر قرارها حاضر می‌شوم

36- آدم قابل اعتمادی هستم

 منابع:

زهرا انصاری-  ماهنامه سپیده دانایی

اخذ: تبیان