هدف اصلی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی می تواند جمع آوری اطلاعات مناسب و لازم در مورد داستان سفر یادگیری باشد به گونه ای که بر اساس گزارشهایی که از طریق ارزشیابی تهیه می شود باهم اندیشی یادگیرندگان پیشروی آنان را برای کسب یادگیری های تازه تر امکان پذیر می سازد  .

با نگاهی به یادگیرنده که همچون یک سیستم عمل می کند عناصر آن عبارت است از : 

1 ـ ورودیهای به این سیستم که عبارتند از شناخته شده ها ( اعم از معلومات و مسایل آشکار شده )

2 ـ فرایندی که هوشیاری های درونی فرد در برخورد با ورودی ها به آن شکل میدهند و طی این فرایند تلاش می شود تا اطلاعات جدیدتری تولید شود . مشخصه اصلی این فرایند نقد آموختنی ها است .

3 ـ خروجی ها که در قالب نتایج یادگیری ( مهارت تصرف در اطلاعات و ماده بر اساس معرفتهای کسب و تولید شده ، مهارت کشف و اختراع و بهبود بخشی به زندگی ، عمل مطابق معرفتهای کسب شده ) مورد انتظارند .

وظیفة ارزشیابی ، مستند سازی داستان سفر یادگیری ، طی جریان آن است که با ثبت رشد ، پیشرفت وتحول طی فرایند یادگیری انجام می شود . یادگیری امری تدریجی است و تکوین آن طی زمان محقق می شود . تدریجی بودن روند یادگیری نشان میدهد که بررسی و تفسیر نهایی مستندات می تواند به منظور ارائه باز خوردهای اصلاحی انجام گیرد . بنابراین لازم است بررسی و تفسیر نهایی مستندات یادگیری تا وقوع کامل آن به تعویق افتد و بر اساس بررسی های ضمن تکوین با ارائه بازخوردهای مناسب ، شرایط بهبود روند یادگیری و تلاش مؤثر تر فراهم شود .  

بازخورد ها چه هستند ؟  

مبنای آموزش و شروع یادگیری می تواند یک مسئله اساسی باشد که از متن زندگی انتخاب می شود . انتخاب وارائه مسئله ممکن است از طرف معلم باشد و یا با توجه به شرایط و موقعیت موجود با همفکری دانش آموزان انتخاب شود . مسئله می تواند نشأت گرفته از داخل مدرسه و کلاس و یا بیرون از آن باشد . پس از انتخاب و ارائه مسئله ، لازم است دانش آموزان با کمک آموزگار آموخته های تأیید شده و مرتبط با آن را مورد بررسی دقیق قرار دهند تا نیاز به آموخته های بیشتر و جدیدتر در آنها بر انگیخته شود . به گونه ای که پیشروی و تلاش برای یادگیری بیشتر آغاز شود . سپس دستاورد های جدید ناشی از تلاش برای حل مسئله تبیین شود و با دخل و تصرف در محیط ، در راستای حل مسئله اقدام شود .

طی این فرایند ـ که مستلزم صرف وقت است ـ دانش آموزان گزارشهای پیشروی خود را از طرق مختلف به معلم ارائه می کنند . معلم ضمن بررسی این گزارشها جهت ترغیب دانش آموزان به تعمیق یادگیریهای خود ، با طرح سؤالات جدید از آنها می خواهد اطلاعات کسب شده را مقایسه کنند ، تشابهات و تفاوتهای آنها را فهرست کنند ، از اطلاعات مشابه قاعده بسازند و…. ارایه باز خوردها پس از بر رسی گزارشها و دستا وردها  دا نش آمو زان در هر مر حله می تواند آغاز یک تلا ش جدی و مستمر دیگر با شد . فرایند ی که یاد گیرند گان را به سو ی یاد گیری عمیق تر ، کار برد آمو خته ها در عمل و تلا ش برای ایجاد زندگی بهتر برای خود و دیگران سوق دهد .   

 کلیات ارز شیا بی از سفر یا دگیری :

با توجه به (( ناشناخته ها))‌ و (( ناممکن ها)) در حوزه آموزش ، مبحث مهمی است که داشتن (استراتژی و سمت) را به جای (هدف) مطرح نموده و مفهوم (یادگیری) را از (پیروی) از پیشرفت دیگران و یا (سبقت از پیشرفت دیگران) خارج ساخته و به فرایند همواره ( شدن) نه (بودن) اشاره می نماید . به عبارتی حرکت در مسیر هدف یا سمت بی انتها و توانایی متوقف نشدن در ادامه حرکت با حفظ سمت ، پیشرفت در یادگیری است ،‌لذا ارزش و زیبایی یادگیری در حین آن است نه در انتهای آن . در واقع یادگیری ، راه است نه مقصد و سمت آن قابل درک است نه اوج و مقصدش ، از این روست که آدمی مکلف به کوشیدن است نه مکلف به نتیجه .

با چنین دیدی نسبت به یادگیری قطعاً طراحی آموزشی( مهارتهای قبل،‌حین و بعد از تدریس ،‌روشها و ارزشیابی و … ) تغییرات بنیادی خواهند داشت به عبارتی چنین نگاهی به یادگیری که فرایند شدن فرایند شدن ( ارزشیابی )‌ داوری نیست بلکه خود اطلاعات و مستند سازی کوششهای دانش آموزان است . ( برخی از تفاوتهای این نوع ارزشیابی با ارزشیابی نتیجه مدار در جدول صفحه بعد ترسیم شده است) .

با چنین رویکردی که قدمت آن به اوایل دهة 60 می رسد بایستی علاوه بر پی آمدهای آموزشی به فرایندها ، راهبردها و نیت ها نیز توجه نمود . ( استیک 1967 )

از سویی با نگاهی دیگر به فرایند یادگیری می توان چنین اذعان داشت که با عنایت به رخ دادن سه اتفاق مهم در داستان یادگیری ( کسب اطلاعات ) ( یادگیری برای دانستن ) تصرف در اطلاعات ( یادگیری برای انجام دادن ) تصرف در ماده وشئونات زندگی ( یادگیری برای زیستن و باهم زیستن )  ارزشیابی کار آمد بایستی توانمندی توصیف تمام داستان یادگیری را داشته باشد که ارزشیابی نتیجه مدار گوشه ای از آن را بیان می دارد لذا ضمن اینکه هر دو نوع ارزشیابی در جای خود قابل ارزش بوده ، ارزشیابی در سطح سوم بنام « ارزشیابی مرتبط با درس خارج از کلاس مطرح می گردد که برای سنجش تصرف در ماده است و با انتخاب مسائلی از زندگی و محیط اطراف ، تلاش برای حل مسئله با توجه به اطلاعات کسب شده و تصرف در آنها به سنجش دست می یازد بنابراین بایستی به دنبال مدلی بود که هر سه ارزشیابی را دامن بزند .

انتقادهای وارد بر ارزشیابی های موجود :

ارزشیایبی های موجود ازکل داستان یادگیری ، فقط به دنبال مستند کردن نتایج یادگیری هستند و نتیجه یادگیری هم به حفظ معلومات شناخته شده ( همانگونه که هستند ) محدود شده است . لذا عمدتاً بر ارزشیابی های پایانی تأکید دارد که فقط محفوظات را اندازه می گیرد . میزان معلومات و محفوظات ملاک داوری و ارائه نمره است که نمره گرایی و اضطراب امتحان را در پی خواهد داشت . از سوی دیگر نتایج حاصل از این نوع ارزشیابی ها در پایان یادگیری به دست می آید و اطلاعات کاملی را نیز فراهم نمی کند . در نتیجه نمی تواند در بهبود جریان یادگیری مورد استفاده قرار گیرد ، زیرا هم فرصت تمام شده و هم اطلاعات ناکافی است .

این نوع ارزشیابی با تأکید بر نتایج یادگیری حاصل از محفوظات ، قادر به توصیف ورودی ها ، فرایند پردازش و تغییر و کاربست آنها نیست . زیرا تدریسهای انتخابی و یادگیری های انتخابی را ترویج می دهد . معلمان و دانش آموزان بر اساس سوالات امتحانی سالهای قبل تلاش خود را برای آموزش و یادگیری بذر موضوعات خاصی متمرکز می کنند و از یادگیری کامل باز می مانند .

برخی از تفاوتهای ارزشیابی فرایند مدار نتیجه گرا و ارزشیابی نتیجه مدار

 شیوه اجرایی طرح در کلاس :

طرح پس از هماهنگی با خانواده ها چهار مرحله ذیل را طی خواهد نمود ⁽¹⁾ :

1 ـ مرحله بازخورد  2ـ مرحله توصیف 3 ـ مرحله ارزشگذاری 4 ـ مرحله گزارش پایانی

1 ـ مرحله پایش و بازخورد

1 ـ 1 ـ در طول دوره تحصیلی ( نوبت ، ترم ، نیمسال و یا سال ) پایش به منظور ارائه بازخورد به دانش آموزان انجام می گیرد و در واقع بازخورد دهنده با طرح سوالات جدی در مورد عمل کرد دانش آموز ، او را به تلاش بیشتر ترغیب می نماید . بدین منظور انجام امور زیر ضروری است :‍

ـ چند گروه تشکیل داده و برای هر نوبت حداقل یک مسئله خارج از کلاس و یک تکلیف فرایند محور طرح می نماید . ( نتایج کار گروهی جهت استفاده همگانی در کلاس طرح می شود . )

ـ برای هر گروهی یک پوشه کار ( مجموعه عملکرد دانش آموزان ) در نظر گرفته و مستندات جمع آوری می شود .

ـ برای هر گروه مسئله خاصی تدوین گردیده و هر مسئله از زاویه دروس مختلف مورد بررسی قرار می گیرد .

ـ فعالیتهای خارج از کلاس را در صورت امکان بصورت گروهی و با فردی تعیین می نماید .

2 ـ مرحله توصیف  

ـ در پایان دوره یادگیری ( 15 ـ 10 روز قبل از امتحانات ) معلم با بررسی مجموعه عملکرد دانش آموز با تأکید بر معیارهایی چون میزان استمرار تلاش ، پشتکار برای کشف حقیقت ، ارج گذاری به اطلاعات ، قاعده ساختن از اطلاعات مشابه ، مثال ساختن از قواعد ، جابجایی دلیل و مدلولها و … ارزش تلاش برای یادگیری را توصیف می کند .

1ـ ابزار مورد نیاز مراحل مانند پوشه کار راهنمایی توصیفی ارزشیابی ، چک لیست ، مصادیق نمونه و … در شماره های بعدی ارسال خواهد شد .

3 ـمرحله ارزشگذاری

معلم می تواند آزمونهای پایانی را با تأکید بر مسائل زندگی دانش آموزان ارائه کند . لیکن در ارزش گذاری ، نیمی از نمره را به پاسخ صحیح تولید شده و نیمی از نمره را به فرایند پاسخ و یا به عبارتی به گزارش دانش آموز درباره اینکه چگونه جواب را یافته است ؟ چقدر از درستی جواب خود مطمئن است ؟ راه حل های احتمالی دیگر را چه می داند ؟ اختصاص دهد .

4 ـ مرحله گزارش پایانی

در پایان ، ضمن ارائه کارنامه ای که شامل نمرات دانش آموز است گزارش توصیفی از نحوه کوشیدن وی برای رسیدن به آن نمرات ارائه می شود که این امر تصویر روشنتری از فرایند طی شده توسط دانش آموز و خصوصیات وی را مطرح می نماید .