طرز برخورد با دانشآموزان خجالتی
انسان موجودی اجتماعی است و به برقراری ارتباط با دیگران نیازمند است. بسیاری از نیازهای عالیه انسان و شکوفا شدن استعدادها و خلاقیت‌هایش تنها از طریق تعامل بین فردی و ارتباطات اجتماعی می‌تواند ارضا شود و به فعلیت درآید. در هر جامعه‌ای درصد قابل‌توجهی از کودکان و نوجوانان و بزرگسالان بدون آنکه تمایلی داشته باشند، خواسته یا ناخواسته خودشان را در حصاری از کمرویی محبوس و زندانی می‌کنند و شخصیت واقعی و قابلیت‌های ارزشمند ایشان در پس توده‌ای از ابرهای تیره کمرویی ناشناخته می‌ماند بنابراین لازم است این معضل را بررسی کرده و گامی در جهت رفع آن از افرادی که دچار کمرویی شده‌اند برداریم.
روند تحولات اجتماعی گویای این حقیقت است که مساله کمرویی، اغلب با گذشت زمان، فشردگی و پیچیدگی روابط بین فردی و تشدید فشارهای اجتماعی، رقابت‌ها، گوشه‌گیری‌ها، تکروی‌ها، عزلت‌گزینی‌ها و تنهایی‌ها گسترده‌تر و شدیدتر می‌شود و درصد بیشتری از جوانان و بزرگسالان را فرامی‌گیرد، مگر اینکه بتوانیم با تشخیص سریع و استفاده از روش‌های تربیتی و درمانی مناسب و موثر از گسترش کمرویی و تشدید آن پیشگیری کنیم.
باید توجه داشت که کمرویی می‌تواند به تدریج به صورت نوعی بیماری روانی(روان نژندی) درآید، بنابراین کمرویی باید هرچه زودترشناسایی، پیشگیری و درمان شود. جامعه اسلامی ما بیش از هر زمان دیگر نیازمند انسان‌هایی پویا و کوشا، هوشمند و خلاق و متعهد و مسوولیت‌پذیر و متخلق به فضیلت‌ها و شجاعت‌های اخلاقی است، بنابراین پدیده کمرویی به عنوان یکی از اساسی‌ترین آفات رشد متعادل نباید در خانواده‌ها و جامعه اسلامی فراگیر شود و باید از آن پیشگیری به عمل آورد.
کمرویی چیست؟
کمرویی توجهی غیر عادی و مضطربانه به خویشتن در موقعیتی اجتماعی است که در نتیجه آن فرد دچار نوعی تنش روانی-عضلانی شده، شرایط عاطفی و شناختی‌اش متأثر می‌شود و زمینه بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنش‌های نامناسب در وی فراهم می‌شود. به دیگر سخن، پدیده کمرویی به مشکلی روانی- اجتماعی و آزار دهنده شخصی مربوط می‌شود که همواره به صورت یک ناتوانی یا معلولیت اجتماعی ظاهر می‌گردد. به کلام ساده، کمرویی یعنی «خودتوجهی» فوق‌العاده و ترس از مواجهه با دیگران زیرا کمرویی نوعی ترس یا اضطراب اجتماعی است که در آن فرد از مواجه شدن با افراد ناآشنا و ارتباطات اجتماعی گریز دارد. فرد کم‌رو از روبه‌رو شدن با افراد جدید نگران می‌باشد و این کار برایش دشوار است. کمرویی وارد شدن به اماکن جدید و کسب و کار و تجارت تازه را برای فرد سخت می‌کند. کمرویی مخفی شدن از انظار و احساس عجز در عین توانمندی را سبب می‌شود. کمرویی افراد همیشه در برابر انسان‌ها ظاهر می‌شود، نه در برابر حیوانات و اشیا و موقعیت‌های طبیعی و جغرافیایی. بسیاری از محققان و متخصصان، ریشه اصلی کمرویی را در ترس یا اضطراب اجتماعی می‌دانند.
اضطراب اجتماعی
اضطراب اجتماعی نتیجه‌ای است از احتمال یا وقوع نوعی ارزیابی شخصی در موقعیت‌های گوناگون اجتماعی. به دیگر سخن، فردی که دچار اضطراب اجتماعی است، هیچ گونه تمایلی به آغاز ارتباط با دیگران ندارد و با احساس از ترس و پایداری غیر معقول، از هر موقعیتی که ممکن است در معرض داوری دیگران قرار گیرد، اجتناب می‌ورزد. برداشت یا تصور شخصی از موقعیت‌های اجتماعی که احتمال دارد شخصیت او مورد سنجش و ارزشیابی قرار گیرد، می‌تواند واقعی یا خیالی باشد. در واقع شخصی که به شدت دچار اضطراب اجتماعی است، تصور می‌کند که در هر موقعیت یا شرایط اجتماعی، فرد یا افرادی به محض مواجه شدن با او رفتار و شخصیت‌اش را مورد نقادی و ارزیابی قرار خواهند داد و یا ممکن است طوری رفتار کند که مورد تحقیر دیگران واقع شود و در فشار و مخمصه قرار گیرد.
علایم کمرویی
کمرویی در نزد کودکان و نوجوانان به مراتب بیشتر از بزرگسالان است. علایم فیزیولوژیکی که افراد کم‌رو با آن مواجه می‌شوند، علایمی چون تشدید ضربان قلب، سرخ شدن چهره، حالت‌های اضطرابی، اختلال در ریتم تنفس، تنش عضلانی، تغییر در تن صدا و اختلال در کنش‌های بعضی از غدد درون‌ریز و برون‌ریز است. در میان کودکان به علایمی چون گریه کردن، روبرگرداندن از غریبه‌ها، مخفی کردن خود از انظار، خجالت کشیدن و به لکنت افتادن، فرار کردن از جمع غریبه‌ها، گوش خود را کشیدن، با لباس خود ور رفتن، سر را خم کردن و زیر چشمی به غریبه‌ها نگاه کردن و... است.
علل کمرویی
در بررسی علل کمرویی باید به شرایط و عوامل خانوادگی، ویژگی‌های شخصی و شخصیتی، نظام باورها و رفتارهای فردی و موقعیت‌های روانی و اجتماعی اشاره کرد. کمال‌جویی و آرمان‌گرایی فوق العاده والدین و انتظارات نامعقول آنان از فرزندان در شرایط گوناگون و وادار کردن آنها به رفتارهای کلیشه‌ای و تصنعی، سخت‌گیری بیش از حد بر کودکان و داشتن توقعات زیاد، رفتار خصمانه و عصبی با ایشان، تهدیدها و تنبیه‌ها و تحقیرها و یا حمایت‌های افراطی از فرزندان از اصلی‌ترین زمینه‌های رشد معیوب اجتماعی کودک و برزو کمرویی به‌شمار می‌آیند. کمرویی در میان فرزندان اول و تک فرزندان خانواده بیش از سایر فرزندان خانواده دیده می‌شود. مدرسه به عنوان اولین جایگاه رسمی تجربه اجتماعی کودکان نقش تعیین‌کننده‌ای در تقویت کمرویی یا پرورش مهارت‌های اجتماعی آنان ایفا کند.
برچسب زدن‌ها و القای ویژگی‌های خاص به کودکان (مانند گفتن اینکه فلان کس، دانش‌آموزی بسیار آرام، ساکت و مؤدب است) کودک را به سکوت‌های اجباری و رفتارهای به اصطلاح مودبانه مصنوعی وادار می‌کند که به تدریج او رابه یک موجود کاملا کم‌رو با شخصیتی انفعالی تبدیل می‌کند. اعمال فشارهای روانی و اجرای مقررات خشک و غیرقابل انعطاف، کنترل شدید، تهدیدها و تنبیه‌ها و... زمینه‌های اضطراب و کمرویی را در کودکان ایجاد و تقویت می‌کند. علاوه بر خانه و مدرسه، محرومیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی،ناسازگاری‌های شغلی، سلطه‌ها و فشارهای گروهی، مقایسه‌ها و برتری‌طلبی‌های قومی و نژادی، کنترل شدید اجتماعی و... زمینه‌ساز فزونی شدید اضطراب و تشدید کمرویی و رفتارهای گوشه‌گیرانه است.
روش‌های درمان کمرویی
کمرویی پدیده‌ای پیچیده و مرکب ذهنی-روانی و روانی اجتماعی است که به دلایل عدیده در طول دوران رشد به تدریج پدیدار می‌شود. پس کمرویی با دارو درمان نمی‌شود. کمرویی در اساس رفتاری است اکتسابی و برای درمان و برطرف کردن آن باید یادزدایی صورت گیرد و رفتار تازه و مطلوب اجتماعی جایگزین آن شود. مؤثرترین روش‌ها برای درمان کمرویی عبارت‌اند از:
1 تقویت خودپنداری مثبت و خودباوری دوباره.
2 خانواده و والدین در رفع کمرویی از فرزندان با استفاده از روش‌های مناسب رفتار برخورد نمایند.
3 هنر درمانی (مثل نمایش عروسکی، تئاتر و... که کودک یا نوجوان کم‌رو نقش اصلی را عهده‌دار باشد.)
4 فعالیت‌های اجتماعی و بازی‌های گروهی (مانند کاردستی مشترک، تهیه روزنامه دیواری مشترک، قصه‌گویی، شرکت در گروه سرود، ورزش‌ها و بازی چند نفره و...
درمان کمرویی
1 با دقت نقاط ضعف و قوت خود را شناسایی کنید.
2 برنامه و تصمیم‌های خود را بر اساس نقاط قوت خود شروع کنید.
3 با مرور بر زندگی گذشته خود، ذهن را از خاطرات ناخوشایند در روابط شخصی و ارتباطات اجتماعی پاک و تلاش کنید تجارب موفق خود را در ارتباط با دیگران در کوچه و خیابان و محل کار به خاطر بسپارید.
4 احساسات آزاردهنده مانند خجالت و شرمندگی، عجز، حقارت، بی‌کفایتی، اجتماع گریزی، احساس تعارض و ستیز و خصومت و... آفات رشد مطلوب عاطفی هستند.
5 بر سلامت کامل شخصیت خود اطمینان کنید و بدانید که از نظر ذهنی، اجتماعی، اقتصادی دچار نقیصه شخصی نیستید.
6 برای رفع یک مشکل یا حالت ناخوشایند راه‌های متعددی وجود دارد. هرگز در این امر که می‌توانید بر کمرویی خود غلبه کنید، تردیدی نداشته باشید.
7 هرگز خود را مورد سرزنش و شماتت قرار ندهید، چرا که این حالت مزاحم رفع اضطراب و تقویت اعتماد به نفس و غلبه بر حالت کمرویی خواهد بود.
8 اجازه ندهید دیگران از کمرویی شما سوءاستفاده کنند.
9 بدانید که بعضی شکست‌ها خود برکت و موجب کسب تجربه هستند.
10 سعی کنید در برقراری ارتباط با دیگران ابتکار عمل را به دست بگیرید.(مثل هدیه دادن، تعارف میوه به دیگران و...)
11 زیاد در قید تعارفات و تکلف نباشید.
12 بدانید که خداوند ارزش وجودی شما را با همه انسان‌ها برابر قرار داده، پس به خود آیید و بیندیشید و برخیزید.
13 ترس‌های خرافی و موهومی را به کنار بگذارید و بی‌درنگ به مطالعه و تحقیق درباب رویدادی که ذهن و فکر شما را مشغول داشته، بپردازید و راه حلی بیابید.
14 علل و انگیزه‌های هراس‌های خود را تجزیه و تحلیل کنید و در مقابل پیش‌داوری‌های جاهلانه و حرف مردم عقب‌نشینی نکنید.
15 در هر حال، تسلط بر خود را از دست ندهید تا بتوانید اعتماد به نفس خود را به دست آورید.
16 در تمام موارد از مطالعه و تحقیق، چه در زمینه شغلی و چه در زمینه زیستی و محیط زندگی غافل نمانید، چرا که با کسب معلومات بیشتر، قدرت رویارویی بهتری با مشکلات پیدا خواهد کرد.
17 به این نکته توجه کنید که هرکس شخصیت خاص خویشتن را دارد که در عین حال ابتدا خود برای آن احترام قایل شود تا دیگران نیز خود را مکلف به انجام این وظیفه بدانند.
اگر این نکات را به دقت مراعات کنید، خواهید توانست با بهره‌گیری از اعتماد به ذات خود جرات و شهامت زیادتری پیدا کرده و مشکلاتی را که پیش از این لاینحل می‌دانستید، کوچک خواهید شمرد و با خونسردی کامل به مواجهه با آن خواهید رفت.
نوشته شده توسط
حمید امامی راد
90/2/18:: 8:54 صبح
|
() نظر
