بعد از اتمام پاداش و عذاب، تکلیف بهشت و جهنم چه می شود؟ بعد از آن که انسان به کمال شایسته دست یافت و هر کس به ثواب و عقاب لازم رسید، سرانجام چه خواهد شد؟ و چه فلسفه ای دارد؟

این نوع سوالات از مقایسه نادرستی بین نظامهای اخروی و نظامهای این جهانی ناشی می شود. در این جهان، هر چیزی محدود است و هر پاداشی نیز محدودیتی دارد. برخی چنین می پندارند که آخرت نیز همینطور است، یعنی هر کسی اعمالی در این جا انجام داده و در ازای این اعمالش، شایستگی مقدار محدودی پاداش یا عقاب پیدا می کند و در آن جهان، این مقدار پاداش یا عقاب را می بیند و بعد تمام می شود و بلاتکلیفی آغاز می گردد! در حالی که آخرت چنین نیست.

اساساً نظام هستی، نظامی است که از خدا شروع می شود و به خدا باز می گردد:انا لله و انا الیه راجعون ؛ ما از خدائیم و به سوی خدا باز می گردیم.(بقره/156) هر انسانی نیز هر مسیری را که در پیش بگیرد، به هر حال به سوی خدا حرکت کرده است و به او باز می گردد.

«یا ایهاالانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه، (انشقاق/6) ای انسان حقا که تو به سوی پروردگارت به سختی در تلاشی و او را ملاقات خواهی کرد.

اما این مسیر را خود شخص انتخاب می کند. برخی مسیر دور و ناهمواری در پیش می گیرند: اولئک نیاودون من مکان بعید(فصلت/44) آنان را از جایگاه دوری ندا می دهند و برخی مسیر نزدیک و سهل الوصول را: و ازلفت الجنة للمتقین غیر بعید.(ق/31)

اما هر چه هست، همگان به سوی او برمی گردند منتهی برخی به صفت رحیمیت راه می برند و برخی به صفت شدیدالعقاب بودن او ، و خدا، هستی نامتناهی است و چون پایان و محدودیتی ندارد، انسان در آن جهان، خواه در بهشت یا در جهنم جاودانه می شود، هر چند که عده ای از جهنمیان پس از مدتی عذاب به بهشت می رسند، اما هر کس به بهشت اخروی وارد شد، دیگر در آن جا جاودانه است.

در حقیقت، خوبی و خیر و رحمت پروردگار نسبت به بندگانش بی انتهاست و به همین سبب، نیکوکاران در نعمتی جاویدان و شادی و سروری همیشگی به سر می برند. اگر این رحمت و نعمت پایان یابد، کار خدا عبث و ابتر می شود، و این از عظمت و حکمت خدا دور است که موجودات را بدون هیچ هدفی یعنی برای نابود شدن بیافریند: «ماخلقتم ... خلقتم للفناء» . بلکه آنان را برای بقای همیشگی آفریده است، نیکوکاران در قرب الهی همواره از لذت و سعادت برخوردارند و جهنمیان نیز به اقتضای رحمتش باید به سوی او برگردند، اما ذات آن ها چنان ضد الهی شده است که مایل به برگشت نیست و این کشاندن و آن واپس زدن، به صورت عذابی همیشگی برای آن ها خواهد بود.

اخذ: تبیان