اعتقاد به یک مصلح و منجی که سرانجام جهان را به سوی عدالت رهنمون می ‌سازد و جامعة بشری را به سعادت و تکامل می ‌رساند، امری است که در بین تمامِ ادیانِ آسمانی مشترک است و ما مسلمانان نیز، به آمدن یک منجی از عترت پیامبر صلی الله علیه و آله که «مهدی» نام دارد و در آخرالزمان ظهور خواهد کرد، اعتقاد داریم؛ اما در میان فرقه‌ های مختلف، دربارة شخصیت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و ویژگی ها و نسبِ او اختلاف وجود دارد. از منظر مفسران اهل سنت برخی آیات قرآن دربارة حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف است که به بیان آن ها می پردازیم.

آیه اول

« هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ»؛ « او کسی است که پیامبر خود را برای مردم فرستاد، با دینی درست و بر حق تا او را بر همة دین ها پیروز گرداند، هر چند مشرکان را خوش نیاید».(1)

قرطبی مفسر معروف اهل سنت در تفسیر آیه شریفه گفته است: «پیروزی اسلام بر دیگر ادیان، هنگام قیام مهدی است. در آن زمان مردمان یا باید مسلمان شوند و یا جزیه دهند؛ و اینکه گفته شده است مهدی همان عیسی است، نادرست است؛ زیرا اخبار صحیح به گونه ای متواتر وارد شده که مهدی از خاندان پیامبر است».(2)

آیه دوم

« لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِیمٌ»؛ « آنان در مسجدها جز بیمناک و ترسان داخل نخواهند شد و نصیبشان در دنیا خواری و در آخرت عذابی بزرگ است».(3)

سیوطی در تفسیر این آیه نوشته است:«خواری و ذلت در دنیا زمانی فرا می رسد که مهدی به پا خیزد و قسطنطنیه را فتح کند و آنان را بکشد».(4) در تفسیر طبری و تفسیر کشف الاسرار نیز همین مطلب تصریح شده است.(5)

آیه سوم

« اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها»؛ « بدانید که خدا زمین را پس از مرگش احیاء می کند».(6) حافظ قندوزی درباره این آیه معتقد است: «خداوند آن را توسط قائم زنده می سازد، پس در آن عدالت کند و زمین را توسط عدل، پس از مردنش به واسطه ظلم، زنده سازد».(7)

آیه چهارم

«حَتَّی إِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ ناصِراً وَ أَقَلُّ عَدَدا»؛ « تا وقتی که ببیند آنچه را وعده داده می شوند، پس به زودی بدانند که چه کسی از حیث یار ناتوان تر و از حیث عدد کمتر است».(8) حافظ قندوزی با نقل روایتی از امام سجاد علیه السلام در تفسیر این آیه چنین بیان می کند که «ما یوعدون» (آنچه وعده داده می شوند) در این آیه، «قائم» ـ مهدی ـ و اصحاب و یاران اویند و هنگامی که «قائم» ظهور کند، دشمنان او ضعیف تر و عددشان کمتر است.(9)

آیه پنجم

« بَقِیَّةُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ»؛ « اگر با ایمان باشید، بقیة الله برای شما خیر است».(10) نویسنده نور الابصار درباره این آیه شریفه می نویسد: «چون (مهدی) ظهور کند، کعبه را پایگاه خویش قرار می دهد و 313 نفر از یارانش به او می پیوندند؛ ‌آنگاه در نخستین سخن این آیه را تلاوت می کند: "بقیة الله بهتر است برای شما اگر ایمان بیاورید"، پس می گوید: "منم بقیة الله و خلیفة خدا و حجت او بر شما"».(11)

آیه ششم

«فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ»؛ «پس ایمان آرید به خدا و رسول و نوری که فرود آوردیم و خداوند بدانچه کنید، آگاه است».(12)

علاّمه قبیسی می نویسد: حافظ ابوجعفر محمد بن جریر طبری گفت: در حجة الوداع پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: "ای مردم،«آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِی أَنْزَلْنا» ؛ سپس فرمود: نور در من است، سپس در علی است و بعد در نسل وی باشد تا قائم مهدی"».(13)

آیه هفتم

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ « ای کسانی که ایمان آورده اید، صبر کنید و مقاومت ورزید و مرابطه کنید و از خدا بترسید، باشد که رستگار شوید».(14)

حافظ قندوزی از امام باقر علیه السلام دربارة این آیه روایت کرده است که فرمود: «شکیبا باشید بر ادای فرائض و واجبات و در برابر آزار دشمنان استقامت ورزید و با امامتان مهدی مرابطه نمایید» .(15)

پی نوشت:

1. توبه: 33.

2. قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج 8، ص 111.

3. بقره: 114.

4. سیوطی، الدّر المنثور، ج 1، ص 264.

5. کشف الاسرار، ج 1، ص 325.

6. حدید: 17.

7. ینابیع الموده، ص 514.

8. جن: 24.

9. ینابیع الموده، ص 515.

10. هود: 86.

11. مؤمن الشبلنجی، نورالابصار، ص 349.

12. تغابن: 8.

13. ماذا فی التاریخ، ج 3، ص 147 ـ 145.

14. آل عمران: 200.

15. ینابیع الموده، ص 506.