اختلال رفتاری و یادگیری در کودکان
اختلالهای رفتاری: به آن دسته از اختلالهایی اشاره دارد که به نوعی در رفتار و عملکرد کودکان نمود عینی پیدا می کند و در نتیجه برای خود کودک- خانواده او و مسایل تحصیلی اش ایجاد مشکل می کند. مانند شب ادراری، ناخن جویدن، پرخاشگری و...

اختلالهای یادگیری : اختلالهایی هستند که به نوعی در خواندن- نوشتن و ریاضیات بعد از شروع سال تحصیلی ایجاد مشکل می کنند. لازم به ذکر است که والدین نباید با مشاهده یکی از علایم رفتاری یا یادگیری سریعاً برچسب اختلال را بر فرزندشان بگذارند، بلکه تشخیص دقیق اینکه آیا این رفتار اختلال است یا خیر فقط بر عهده متخصصان روانشناسی و علوم تربیتی است، برای روشن شدن اذهان خوانندگان به اختصار به برخی از اختلالات اشاره می کنیم.

اختلالهای رفتاری کدامند
اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه: این کودکان دارای چند ویژگی مهم هستند از جمله: این کودکان به علت کم دقتی نمی توانند بیشتر از چند دقیقه روی یک موضوع متمرکز شوند، بنابراین سریع حواسشان پرت می شود و سراغ موضوع یا مورد دیگری می روند عدم تبعیت از فرامین والدین یا معلمان به این معنی که در مقابل امر و نهی ها و دستورالعملهای منابع قدرت در خانه و مدرسه مقاوم هستند. رفتارهای تکانی فراوانی دارند؛ یعنی بدون اینکه فکر کنند عمل می کنند. این کودکان در خانواده ها با عناوین زلزله یا ریشتر نیز معروفند.
راه درمان: درمان این کودکان به دو صورت درمانهای دارویی و غیر دارویی (روان درمانی- بازی درمانی و...) انجام می گیرد. متذکر می شود یک یا دو علامت نمی تواند دلیل وجود اختلال در کودک باشد.
ترس از مدرسه: این رفتار با ورود کودک به مدرسه یا حتی دوره آمادگی بروز می کند به این شکل که کودک از رفتن به مدرسه امتناع می کند یا تا داخل مدرسه می رود و زمانی که قرار است در کلاس نزد سایر شاگردان بماند با گریه و ناسازگاری عرصه را بر والدین و اولیای مدرسه تنگ می کند. به گونه ای که برخی از مادران مجبورند تمام ساعات را با او در کلاس درس بمانند. لازم به ذکر است این کودکان در روزهای بعد، علایمی از اضطراب نظیر انواع دل درد- دلشوره، بی قراری، دستشویی رفتن زیاد و... را از خود بروز می دهند. این اختلال تحت عنوان اضطراب جدایی نیز مطرح می شود. بررسی دلایل این رفتارها مجالی دیگر را می طلبد. درمانهای رفتاری نظیر حساسیت زدایی منظم(1) همراه با "اقتصاد ژتونی"(2) می تواند در مورد این کودکان مؤثر واقع شود. به ندرت می توان از درمانهای دارویی نیز به صورت کوتاه مدت استفاده کرد.
کمرویی و عدم ابراز وجود
این دسته از کودکان ساکت، خجالتی و کمرو هستند. در خانه به خوبی ارتباط می گیرند و از حقشان دفاع می کنند، ولی بیرون از محیط خانه به ویژه در مدرسه در ارتباط چشمی و کلامی با معلمان و دانش آموزان مشکل دارند و این مهم سبب نگرانی اولیای آنها و مسؤولان مدرسه را فراهم می کند. آموزش مهارتهای ارتباطی به ویژه ابراز وجود به صورت ایفای نقش و بازی درمانی در کلینیک های مشاوره می تواند مؤثر واقع شود.

اختلالات یادگیری چیست؟
اختلالهای ویژه یادگیری: کودکانی که دارای اختلال یادگیری (ناتوان در یادگیری - کم توان در یادگیری) هستند از نظر بینایی، شنوایی و مغزی سالم بوده و از نظر شکل ظاهری هیچ گونه تفاوتی با همسالان خود ندارند، آنها از نظر هوشی نیز در حد نرمال قرار دارند ولی در یکی از سه مورد خواندن- نوشتن (عموماً دیکته) و ریاضی یا در هر سه مورد دچار مشکل هستند. این دسته از کودکان معمولاً قبل از مدرسه قابل شناسایی نیستند، مگر اینکه توسط متخصص آموزشهای ویژه بررسی روانشناختی شده باشند. این مشکل 10-8 درصد از کودکان دبستانی را شامل می شود.

اختلال دیرآموزی یا کودکان با بهره هوشی مرزی:
این دسته از کودکان که قربانیان گمنام نظام آموزشی محسوب می شوند، نه در مدارس استثنایی جایگاهی دارند و نه در مدارس عادی امکانات آموزشی لازم برای آنها فراهم است. این کودکان تمامی مشکلات کودکان دارای اختلال یادگیری را دارند؛ منتهی با شدت و فراوانی بیشتر به این معنی که هوشبهر آنها در حد (85-70) است (هوشبهر نرمال بین 110-90 است) آنها دیر می آموزند و زود فراموش می کنند- حوصله کمی دارند، سریع خسته می شوند و در هماهنگیهای حرکتی مشکلات اساسی دارند. در کلاس حتماً باید در میزهای جلو بنشینند و معلم توجه خاصی به صورت انفرادی به آنها داشته باشد.
لازم به ذکر است اگر مشکلات این کودکان در دوره پیش دبستانی شناسایی شود که قابل شناسایی نیز هست، اقدامات پیشگیرانه که همانا استفاده از آموزشهای ویژه است، می تواند به مراتب در بهبود سطح یادگیری آنها مفید واقع شود.

اختلالهای گفتاری: نظیر لکنت زبان و اشکال در تلفظ حروف که ممکن است دلایل متعددی مثل لب شکری یا شکاف کام داشته باشد. درمان این کودکان با متخصصان گفتار درمانی است، لازم به توضیح است جلسات گفتار درمانی سریع جواب نمی دهد و صبر و حوصله و استمرار تمرینها و ادامه جلسات را تا حصول نتیجه می طلبد.

روند پذیرش و طرح درمان کودکان:
کودکان دارای اختلال رفتاری، یادگیری و یا گفتاری از دو کانال به مراکز مشاوره ارجاع داده می شوند یا مستقیماً توسط والدین ارجاع می شوند یا توسط آموزشگاهها و به وسیله والدین در هر دو صورت پس از مراجعه آنها به مراکز مشاوره ابتدا توسط پذیرش، معرفی نامه مربوط دریافت می شود یا مصاحبه ای کوتاه با والدین صورت می گیرد و به استناد آن کودک به یکی از مشاوران یا روان شناسان مرکز ارجاع داده می شود. در هر مرکز مشاوره معمولاً یک گروه درمانی شامل روان شناس بالینی، مشاور، روانپزشک، روان سنج، مددکار اجتماعی، روان شناس تربیتی، متخصص آموزشهای ویژه و گفتار درمان گر همکاری دارند که حداقل تحصیلات هر کدام کارشناسی ارشد می باشد.هر مشاور و روان درمانگر به تناسب مراجع خود از ابزاری نظیر مصاحبه، پرسشنامه، آزمونهای هوشی و شخصیتی و... نیز استفاده می کند.

آموزشهای ویژه:
اینگونه آموزشها توسط متخصص آموزشهای ویژه که تخصص اش در حیطه روان شناسی کودکان استثنایی یا روان شناسی تربیتی است ارایه می شود، این متخصصان قطعاً باید سابقه تدریس در دوره ابتدایی را داشته و با شیوه های تدریس و اختلالهای کودکان آشنایی کامل داشته باشند. آموزشهای ویژه برای کودکانی که دارای اختلالهای رفتاری و یا یادگیری هستند به گونه ای متفاوت ارایه می شود که مراحل مختلف بازی درمانی- درمانهای رفتاری- تدریسهای انفرادی- تقویت هماهنگی های حرکتی و.. را شامل می شود، لازم به توضیح است، کودکانی که دارای اختلال دیرآموزی هستند باید حداقل هر هفته یک جلسه را در طی سال تحصیلی و نیز در سالهای بعد، از خدمات آموزشهای ویژه استفاده نمایند. در خیلی از موارد به علت اینکه این کودکان دارای آسیب های مغزی جزیی هستند، دارو درمانی نیز لازمه کار محسوب می شود، از طرفی در اکثر مواقع این قبیل کودکان علاوه بر مشکلات یادگیری- اختلالات دیگری نظیر بیش فعالی- کمبود توجه و... را نیز یدک می کشند.
در انتها ذکر این نکته ضروری است که متخصص آموزشهای ویژه برای بررسی روانشاختی کودکان ارجاعی پرسشنامه های غربالگری متعددی در اختیار دارد که با اجرای آنها خط پایه درمان یا آموزش را ترسیم و بر آن مبنا آموزش خویش را آغاز می کند، تعدادی از سؤالهای مقاله قبلی بر این مبنی تنظیم شده بودند. به این استناد که کودکی که مثلاً در املا، خواندن و یا ریاضی دچار مشکل است، قبل از آموزش مفاهیم آموزشی باید ابتدا حساسیت شنوایی، هماهنگیهای حرکتی، حافظه عددی، حافظه کلامی، رشد عضلات ظریف انگشتان، غلبه طرفی مغز (چپ دست یا راست دست)، ضریب هوشی، آسیب های احتمالی مغزی و ... به صورت علمی و دقیق بررسی شوند و در صورتی که در هر یک کودک دچار ضعف باشد، ابتدا طی جلسات متعدد به رفع و درمان آنها اقدام گردد. فرض بر این است که تا این اشکالها مرتفع نگردند، اقدام به آموزش مستقیم مفاهیم درسی نه تنها سودمند نخواهند بود، بلکه برعکس تنفر از آموزش را نیز به دنبال خواهد داشت. پس والدین عزیز اگر احساس کردند فرزند کلاس اولی آنها در یکی از حیطه های فوق دچار مشکل است، حتماً باید با مراجعه به مراکز مشاوره معتبر، از خدمات و راهنماییهای لازم استفاده کنند.
پی نوشت:
1- حساسیت زدایی منظم: روشی است که در آن کودک را "بتدریج با موقعیتهایی که نسبت به آنها نگران و ناآگاه است، آشنا می کنیم".
2- اقتصاد ژتونی: " روشی است برای تغییر رفتار و یا ایجاد رفتاری مطلوب در کودک، ضمن اینکه از این طریق کودک پاداش نیز دریافت می کند."

 حمید امامی راد برگرفته ازdrsadjad[@]gmail.com

نوشته شده توسط حمید امامی راد 90/2/18:: 8:13 صبح     |     () نظر