حتی در مسأل? ساده ای مثل «تعارف» هم می توان این دوگانگی ظاهر و باطن را سراغ داد. گاهی تعارف می کنیم ولی در حقیقت نمی خواهیم طرف مقابل خواست? ما را بپذیرد و اگر تعارف ما که «آمد و نیامد» دارد به موافقت وی بینجامد در دل ناراحت می شویم، گرچه لبخند را حتی الامکان در رخسار نگه می داریم (البته تعارف همیشه یک امر منفی نیست). اساسا اینکه چرا در فرهنگ و سیاست ما بسیاری از اموری که قاعدتا نباید «پشت پرده» داشته باشند پشت پرده دارند قابل تأمل است.

حال ببینیم چگونه است که خصلت ریاکاری و یا انجام کار از ترس مردم با تأثیرات اینترنت بر رفتار اجتماعی ما ارتباط تنگاتنگ پیدا می کند؟ یک فرض ساده ما را به مطلب نزدیک می کند.

فرض کنید اینترنت به گونه ای طراحی شده بود که هر کس روی هر چیزی کلیک می کرد مشخصات کامل واقعی او همراه با تصویرش در آن صفحه برای همیشه درج می شد و یا لااقل نام «واقعی» افراد کلیک کنند? قبلی یک صفحه اینترنتی به راحتی با یک موتور جستجو در همان صفحه در دسترس همگان بود. همچنین هر اظهار نظری که فرد می کرد، نسبتی که به کسی می داد همه و همه بدون درج نام واقعی ممکن نبود. به جرأت می توان گفت که در این صورت کمتر کسی از ما دقیقا همان کارهایی را که تا کنون در اینترنت انجام داده انجام می داد.

اشتباه نشود. مقصود این نیست که در فضای مجازی – که البته از نظر روابط اجتماعی کاملا واقعی است - از اکثریت قریب به اتفاق ما، گناهانی از قبیل غیبت، تهمت، بی انصافی، تمسخر، چاپلوسی و لگد مال کردن حیثیت دیگران سر زده و می زند. نه واقعیت چنین است و نه من وبال این تهمت بزرگ را به جان می خرم. قاعدتا افرادی که هرگز در محیط اینترنت «خلاف شرع» انجام نداده اند کم نیستند، اما باید توجه داشت که افرادی که حتی «خلاف شأن» هم در اینترنت انجام نداده باشند ـ مثلا از انجام هر امر لغوی که حلال هم باشد پرهیز کرده باشند ـ کم شمارند.

اینترنت یک ویژگی منحصر به فرد و بسیار مهم دارد که می تواند در تضعیف کیفیت رفتار اجتماعی افراد یک جامعه سخت مؤثر باشد و آن این است که به افراد امکان می دهد که با «هویت پنهان» دهها و صدها نوع کاری که در گذشته جز با اطلاع یافتن فرد یا افرادی ممکن نبود در خفای کامل انجام دهند.

در گذشته اگر کسی رفتارهای ناشایست اجتماعی از خود بروز می داد (مثلا در اظهار نظر بی انصاف بود یا افراد را مورد تهمت قرار داده و آبروی دیگران را می برد) چند بار که چنین می کرد در میان مردم شناخته می شد و بسیاری اوقات این حیای از مردم باعث می شد از اعمال خود دست بردارد و یا لااقل جایگاهش را از دست بدهد. اما فضای اینترنت علیرغم اختصاص یافتن IP   خاص به هر کاربر در هنگام اتصال به شبکه و امکان برخی رهگیریها از طریق تروجان و غیر آن، به گونه ای است که در آن، هویت افراد مخصوصا با توجه به تعداد بی شمار کاربران عملا «پنهان» تلقی می شود.

فضایی که هویت فرد را پنهان می کند زمینه بروز بی پرده شخصیت افراد را فراهم می کند. در یک اجتماع چند هزار نفری در یک سالن همه ساکت می نشینند. همین که برق قطع می شود و امکان شناسایی صاحب صدا از بین می رود، گاه افرادی شروع به درآوردن صداهای عجیب و غریب و زدن حرفهای بی ربط می کنند چون مطمئن هستند هویت آنان پنهان است.

فضای بی نظیری که اینترنت پدید آورده، فرد را ترغیب می کند بدون ترس از افت وجه? خود نزد مردم، کارهایی انجام دهد که در صورت اطلاع دیگران انجام نمی داد. از این جهت است که وقتی نظرات درج شده در یک وبلاگ را با هم مقایسه می کنیم می بینیم نظرات بی ادبانه، کینه توزانه، سبک و ... غالبا مربوط به کسانی است که نام واقعی، آدرس وبلاگ و یا حتی ایمیل معتبری از خود به جا نگذاشته اند.

در مورد این ویژگی منحصر به فرد اینترنت باید عمیقا اندیشید. در گذشته اگر تنها «گناه فردی» می توانست در خلوت انجام شود امروزه خطا و گناه و خیانت اجتماعی را هم می توان در خلوت انجام داد! در گذشته وقتی تمسخری بود «تمسخر کننده» هم معلوم بود اما امروزه تمسخر می تواند وجود داشته باشد اما تمسخر کننده ناپیدا باشد. تعبیر «گناه اجتماعی مخفیانه» که در گذشته «خود متناقض» و یا «پارادوکسیکال» شمرده می شد امروز دیگر چنین نیست.

ادامه دارد