وقتی سخن از تبعات استفاده «ناصحیح» از اینترنت به میان می آید بسیاری تصور می کنند که این پیامدهای منفی، محدود به همان اموری است که به کارگیری ناصحیح برنامه های ماهواره ای در پی دارد، پیامدهایی مانند انحرافات اخلاقی و یا عقیدتی. این یک قیاس عجولانه است. دامنه تأثیرات منفی تعامل نامطلوب با مهمانی به نام «اینترنت» - که بیش از یک دهه است به طور جدی به زندگی ما وارد شده - بسیار گسترده تر از تبعات بهره گیری نادرست از برنامه های ماهواره ای است.

بررسی رفتار اجتماعی جامعه امروز ما، بدون توجه به نقش پیچیده این مهمان تازه وارد که هر روز جای خود را در میان ما بیشتر باز می کند توجیه ناپذیر است. اینترنت با همه فواید بی شماری که دارد اگر به درستی مورد استفاده قرار نگیرد می تواند رفتار اجتماعی یک جامعه را به قهقرا ببرد.

کمتر موضوعی در جهان کنونی به اندازه اینترنت از ابعاد گوناگون برخوردار است. از این رو، این مقال? کوتاه نمی تواند از یادآوری چند نکته که ذکر آنها در این سلسله مقالات ضروری به نظر می رسد فراتر رود. طبق روال این مقالات، این نوشتار هم تنها به «آسیب ها» نظر دارد.

بحث را با طرح یک پرسش مهم آغاز می کنم: صرف نظر از تأثیر سایتهای غیر اخلاقی، آیا اینترنت، رفتار اجتماعی را در ایران ارتقا بخشیده و یا تنزل داده است؟

البته من با استثنا کردن سایت های غیر اخلاقی در پرسش بالا به هیچ عنوان نمی خواهم مانند بعضی، آثار ویرانگر آنها را کوچک بشمارم. تمهیداتی که بسیاری از خانواده های غربی در مقابل این سایتها می اندیشند و نرم افزارهایی که به کار می گیرند خود برای بیان عمق فاجعه کافی است.

این سایتها برای مسلمان ساخته نشده اند همچنانکه برای مسیحی یا حتی غربی پدید نیامده اند و در واقع مناسب حال انسان کافر و حتی حیوان هم نیستند. سایتهای پورنوگرافی و شبه آنها فقط موافق حال موجوداتی پست تر از حیوان و به تعبیر قرآن «بل هم اضل» اند که هر کاربری فقط یک کلیک با آنها فاصله دارد. گرفتار شدن در گرداب اینگونه سایتها یک رفتار فردی و البته همراه با تبعات ویرانگر اجتماعی است که نیاز به بررسی جداگانه دارد (در مورد رفتار فردی اشارات کوتاهی در انتها خواهد آمد). موضوع سخن ما رفتار اجتماعی اینترنتی است یعنی رفتارهایی که از ابتدا با حقوق دیگران سر و کار پیدا می کند.

هر کس ممکن است برای پرسش پیچیده بالا پاسخی داشته باشد. به نظر من پاسخ به این پرسش که بهره گیری از اینترنت بر رفتار اجتماعی جامع? ما – و بلکه هر جامعه دیگری – چه تأثیری گذاشته است تا حد بسیار زیادی وابسته به پاسخ به سؤال دیگری است و آن این است که میزان ریاکاری و عدم صداقت در جامعه ما چقدر است. به عبارت دیگر برای آنکه بفهمیم اینترنت چه بر سر رفتار اجتماعی ما آورده است باید ببینیم چه میزان از کارهایی که انجام داده و یا نمی دهیم به خاطر «ترس از مردم» است.

بنابراین پیش از بیان چگونگی نحوه ارتباط میان این دو مسأله یعنی «روحی? تظاهر» و «نقش اینترنت در رفتار اجتماعی ما» مناسب است در مورد این خصلت ناپسند توضیح مختصری داده شود. (میان ریاکاری، عدم صداقت، و انجام یا عدم انجام یک کار از ترس مردم تفاوتهایی وجود دارد که دخلی در بحث ما ندارد).

گر چه نباید در هیچ چیز از جمله در بیان خصلتهای منفی جامعه خود مبالغه کنیم اما باید اذعان کرد که نشان دادن مصادیق ریاکاری در میان بسیاری از افراد جامعه ما کار مشکلی نیست. (اینکه جوامع دیگر بهتر یا بدتر از ما هستند محل بحث نیست). بعضی از اعمال ما برای «حفظ ظاهر» است. به بیان دیگر، بعضی از ما مصداق شکایت دردآور خداوند در قرآن از برخی بندگانش هستیم: از مردم پنهانکاری و شرم می کنند ولی از خدا نمی کنند در حالی که او با آنهاست (نساء/108).

اینکه عالم محضر خداست متأسفانه باعث نمی شود برخی انسانها – که چه بسا ما هم از جمله انها باشیم- از انجام کار نادرست خودداری کنند. اما همین افراد غالبا ملاحظه مردم را می کنند از این نظر که نمی خواهند نزد مردم به فردی حسود، بی انصاف، دروغگو، شایعه پراکن، یکدنده، دو به هم زن، بی توجه به دستورات دینی و یا ظالم شناخته شوند و همین عامل باعث می شود که در کارهای خود ملاحظاتی به خرج دهند.