تعریف و شناخت اختلال ADHD»
از جمله ی مسائل یاد شده دانش آموزان دارای اختلال « کمبود توجه همراه با بیش فعالی» « ADHD » است حال اگر مربیان ، والدین و مدیران محترم شناخت بیشتری از این اختلال داشته باشند می توانند با برنامه ریزی های مدرن تر و منظم تر و ارائه ی راهکارهای مناسب در جهت کمرنگ تر کردن مشکلات آموزشی، اجتماعی ، عاطفی و .... اینگونه دانش آموزان گام بردارند.
این اختلال که رایج ترین اختلال در دوران کودکی است اغلب تا دوران بزرگسالی ادامه می یابد. کودکان مبتلا به این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف حرکت می کنند. آنها ممکن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند، ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند ، نمی توانند مدتی آرام بنشیند و تمرکز کنند، توانایی پیروی کردن از دستورهای آنان را ندارند. اغلب خارج از نوبت صحبت می کنند ، سخن دیگران را قطع می کنند، درگیر چیزی می شوند که مخاطره آمیز است ، نسبت به محرومیت تحمل کمی دارند،زود بر افراخته می شوند ، حالت ریاست مأبی دارند ، در پیروی از قوانین مشکل دارند ، مطرود اجتماع و گروه همسن خود هستند ، خودباوری ضعیفی دارند ، در تحصیل ناموفق هستند و به حدکافی خود پذیرشی ندارند .
اختلال .ADHD دارای سه علامت مهم است که بطور پایدار و ثابت و همیشگی دیده می شوند ، این نشانه ها عبارتند از :
1- کمبود توجه
2- بیش فعالی ، پرتحرکی
3- نوع ترکیبی کمبود توجه و بیش فعالی

1- کمبود توجه
- عدم توانایی در تمرکز و توجه کافی هنگام انجام کارها و فعالیت های روزانه مثل انجام تکالیف درسی و وظایف خانگی
- به نظر می رسد هیچ توجهی به صحبت های طرف مقابل ندارد .
- در اتمام کارها حتی کارهایی که خودش هم دوست دارد ، مشکل دارد و آنها را نیمه تمام ول می کند .
- احتمال ابتلا به مشکلات شنوایی وجود دارد .
- ناتوانی در پیروی از فرمان ها و دستورالعمل های ارائه شده .
- ناتوانی در طبقه بندی و سازمان دادن برنامه ها و امور.
- عدم تمایل به انجام کارهایی که نیازمند فعالیت فکری و تمرکزند .
- گم کردن و یا جاگذاشتن مدام اشیاء ، اسباب بازی ها و وسایل مدرسه.
- حواس پرتی
- داشتن رفتار تکانشگری
- این نوع اختلال بیشتر در پسران است و به نسبتدرپسران چشم آبی و مو بور بیشتر است (جندقی 1992 )
2- بیش فعالی ، یا پر تحرکی
- ناتوانی در آرام نشستن ، مدام وول می خورند
- دویدن ، جهیدن ، پریدن و بالا رفتن بیش از اندازه از میز و صندلی و ....
- ناتوانی در انجام بازی های ملایم و آرام .
- پر جنب و جوشی زیاد در هنگام انجام کار
- تند حرف زدن و قطع کردن سخنان دیگران
- دائماً می خواهد جلب توجه کند .
- شتاب در پاسخ دادن به سؤالات و پاسخ دهی نامناسب
- بی صبری
- داشتن رفتار پرخاشگرانه
- خواب نا آرام
- این نوع اختلال بیشتر در پسران است .
3- نوع ترکیبی :کمبود توجه – بیش فعالی
که داشتن علائم کمبود توجه و بیش فعالی به طور زمان در آنها دیده می شود .
باید در نظر داشته باشید که کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه – بیش فعالی به طور غیر عمدی و کاملاً نا خودآگاه این علائم را از خود نشان می دهند و هیچ کنترلی بر رفتار و اعمال خود ندارند و این علائم ناشی از اختلالات روان گسیختگی ، اختلالات عاطفی و یا عقب ماندگی های ذهنی شدید نیست . حال اینکه اکثر کودکان در مقایسه با بزرگ ها از نظر جسمانی فعال ترند اما هدفمند عمل می کنند ولی فعالیت کودکان ADHD فاقد نظم و هدفند . یک کودک طبیعی اگر ترغیب شود می تواند . بنشنید و تمرکز کند ولی برای یک کودک ADHD انجام چنین عملی غیر ممکن است .
پس عامل ممیزه ی حرکتی در کودکان ADHD کیفیت اتفاقی آن است نه افراطی بودن آن .
این علائم فوق معمولاً از سه سالگی شروع می شود اما تا زمانی که کودک پا به مدرسه نگذارد تشخیص آن بسیار مشکل است . شیوع اختلال ADHD به طور کلی تقریباً در 5 درصد کودکان دبستانی دیده می شود و شیوع آن در پسران 5 برابر دختران است .
در مطالعات جدید به یکی از باورهای قدیمی در مورد کودکان ADHD که مربوط به حافظه بود پاسخ داده شده است ، سالهای زیادی اعتقاد بر این بود که چنین کودکانی حافظه ی ضعیفی دارند مطالعاتی که توسط برخی پژوهشگران ( کاپلان – دوبی – گرافورد و همکاران 1998 – میلر مورگان و همکاران 1996 ) صورت گرفت مدارک مستندی را مبنی بر اینکه آنها حافظه ی دراز مدت دست نخورده ای دارند و عملکرد ضعیف آنها در آزمونهای حافظه به احتمال زیاد منعکس کننده ی مهارت های توجهی ضعیف در آنها معرفی کرده اند .
عقیده ی بی اساس دیگر این است که کودکان ADHD ممکن هوشبر بسیار بالایی داشته باشند ، مطالعات اخیر پیرامون هوشبر کودکان ADHD به این نتیجه نهایی یافته اند که هوش این کودکان از توزیع بهنجار متفاوت نیست به این معنی که پیوستار هوشی آنها از سرآمد تا عقب مانده ی ذهنی را شامل می شود . ( به نقل از کاپلان ، گرافورد و همکاران ،2000 )


« تشخیص و علل »
تشخیص ADHD باید صرفاً موقعی داده شود که اطلاعات مربوط به کودک با دقت جمع آوری شده و کودک مزبور به وسیله ی یک پزشک ، یک روانشناس با تجربه مورد مطالعه ی دقیق قرار گرفته باشد ، همچنین این بررسی باید برای مدتی ادامه یافته باشد . برای تعیین چگونگی رفتار کودک در مدرسه ، جویا شدن نظر معلم و مدیر مدرسه دراین باره ضروری است . قبل از تشخیص بیش فعالی همراه با کمبود توجه باید کلیه ی عوامل ممکن دیگر مانند عوامل عاطفی ،اضطراب محیطی و .... مورد توجه قرار می گیرند و از این حیطه مستثنی شوند .
در حال حاضر ، علل ADHD ، با وجود اینکه یک اختلال رایج و متداول است ولی ناشناخته است ، این احتمال وجود دارد که این اختلال ناشی از مجموعه ای پیچیده از عوامل از جمله وراثت ، عوامل محیطی ، بدکاری نواحی گوناگون مغز و سطح فعالیت انتقال دهندگان عصبی باشد .
انجمن روانشناسان آمریکا به والدین توصیه می کنند که به هیچ عنوان کودکان زیر دو سال را جلوی تلویزیون ، کامپیوتر ، ..... ننشانند و به کودکان بالای دوسال هم اجازه ندهند که بیش از 2 ساعت در طول روز تلویزیون تماشا کنند .
گروهی دیگر ازتحقیقات نشان می دهد که 45 درصد از کودکان ADHD حداقل به یک اختلال دیگر نیز مبتلا هستند ( افورد ، 1991 ) .
مهم ترین اختلالاتی که معمولاً با بیش فعالی کودکان توأم است عبارتند از : ( تای نن 2005 )
الف - اختلالات اضطرابی : تقریباً 25 درصد کودکان بیش فعال ، علائمی از اختلالات اضطرابی از خود نشان می دهند . این علائم عبارتند از : ترس ، وحشت ، پریشانی ، نگرانی شدید و .... که اغلب با علائم جسمانی متنوعی مثل شدت ضربان قلب ، حالت تهوع ، درد معده ، سرگیجه و سردرد همراه می شود . از دیگر اختلالات اضطرابی که به طور معمول با ADHD همراه می شود ، اختلال وسواس فکری – عملی ، سندرم تارت ، تیک های عصبی ، تیک های گفتاری و اختلالات زبان است
ب – اختلالات خلقی : تقریباً 18 درصد کودکان مبتلا به بیش فعالی ، تجاربی از افسردگی داشته اند . آن ها ممکن است احساس انزوا ، ناکامی ، کاهش عزت نفس کنند و چنانچه مدرسه می روند ، با افت تحصیلی و کاهش روابط دوستی و اجتماعی روبرو می شوند .
ج – ناتوانی های یادگیری : نزدیک به 25- 20 درصد کودکان بیش فعال دچار ناتوانی یادگیری اند . رایج ترین این اختلالات ناتوانی در خواندن و نوشتن است . هرچند کودکان بیش فعال الزاماً در یادگیری ناتوان نیستند ، اما چون قدرت توجه و تمرکز آن ها کاهش یافته ، در انجام وظایف درسی – مدرسه ای خود دچار مشکلات فراوانی می شوند .
د- نافرمانی و مخالفت ( لجبازی ) : حدود 35 درصد کودکان مبتلا به بیش فعالی دچار رفتارهای مخالفت آمیز و نافرمانی اند . آنان با رفتارهای خشن و گاه پرخاشگرانه خود مدام درصدد سرپیچی از دستورها و خواست های دیگران ( والدین ، آموزگاران ، مربیان ، اعضای خانواده ) اند ( بک آردل ، آبراین و کلوین 1995 )
« درمان و راهبردهای آموزشی»
تصمیم گیری در مورد نوع درمان به اثری که نشانه ها برروی سازگاری کودک در خانه ، مدرسه و باهمتایان دارد و یا در مورد افراد بزرگ تر تأثیری که بر ارتباط میان فردی و عملکرد شغلی آنها می گذارد بستگی دارد . اگر نشانه ها و مشکلات مرتبط خفیف باشند ، رویکردهای رفتاری برای درمان مفیدترند ، اگر نشانه ها ، زندگی فرد را به طور قابل ملاحظه ای تحت تأثیر قرار داده باشند ، درمان دارویی نقطه ی اتکا است .
رایج ترین درمان برای کودکان دارای اختلال کمبود توجه با بیش فعالی ADHD استفاده از داروهایی است که تحریک کننده ی سیستم عصبی مرکزی می باشند مثل « میتل فندیت » « دکسترو آمفتامین » « پمولین »
از جمله درمان های غیر دارویی این اختلال ، آموزش روشهای برخورد والدین با کودکان ADHD است که اصطلاحاً «PMT» نامیده می شود ، در این جلسات گروهی که برای والدین کودکان ADHD گذاشته می شود والدین با ویژگی های این اختلال و شیوه های مقابله ای درست با لجبازی و علائم دیگر آن آشنا می شوند ، کما اینکه تحقیقات نشان داده است که جلسات « PMT » بدون درمان دارویی تأثیر چندانی ندارد ، چون والدین هر چقدر هم روشهای برخورد با کودک ADHD را هم بدانند بدون کمک دارو ، کودک مبتلا به بیش فعالی ، تمرکز لازم را برای اجرای کارها و دستورات و تکالیف را کسب نمی کند .
روش دیگر درمان رژیم های غذایی خاص فاقد رنگ ، طعم دهنده های مصنوعی و مواد شیمیایی خاص ( مانند سانسیلات های موجود در زرد آلو، انواع توت ها ، گوچه فرنگی،.... ) است . یک آلرژیست در کالیفرنیا به نام بنجامین فینکلو اظهار داشته است که 50-30 درصد کودکان بیش فعال که توسط او درمان شده اند از رژیم غذایی فاقد مواد فوق استفاده نموده است .
برخی از پژوهشگران عقیده دارند که موثر ترین درمان ADHD ترکیبی از درمان دارویی و رفتاری است. این موضوع کاملا مشخص است که پاسخهای کودکان به داروهای محرک و درمان رفتاری کاملا فردی یا تابع ویژگی های فردی آنهاست یک مقدار از داروهای محرک یا سطحی از درمان رفتاری ممکن است برای یک کودک موثر و برای دیگری غیر مؤثر باشد.
در مورد کودکان ADHDآنچه که مهم است نحوه ی برخورد معلمان با این کودکانست و در حقیقت کلید اصلی موفقیت یا عدم موفقیت این دانش آموزان در امر تحصیل است و روش تدریسی که معلمان بکار می برند باید در آن میزان عیب جویی و انتقاد از این دانش آموزان را تا حد امکان کاهش دهند، میزان توجهشان به این کودکان باید مناسب بوده و کم و زیاد نشود ، باید همکاری مداوم و لازم در برنامه ی اصلاحی کلاس داشته باشند، یک رابطه ی عاطفی بسیار سازنده و مثبت بین خود و دانش آموز ADHD به وجود بیاورند و همزمان با مشاور ، مدیر ، والدین کودک ، روانشاس و روانپزشک کودک در ارتباط باشند.
در مورد تدریس ، مسلماً باید در موقعیّت هایی ارائه شود که توجّه آنها به معلّم باشد و در هر بار آموزش فقط یک تکلیف تحصیلی تعیین گردد و تکالیف طولانی و زمان بر باید به بخش های کوچکتر تقسیم شود تا حجم فشار به فراخنای توجهشان کاهش یابد ، دستور انجام کار و هر تکلیف باید مرحله به مرحله به دانش آموز ADHD ارائه گردد و پس از آن باید خواست که آن را تکرار کنند تا از فهمیدن مطلب توسط آنها اطمینان حاصل شود.
به نظر می رسد « اقتصاد ژتونی » قوی ترین ، فوری ترین، و اختصاصی ترین روش درمانی برای معلمان است . در این روش هم پس از مشخص کردن رفتار هدف در کودک نوع تقویت را هم مشخص می کنند و پس از آن معلم در مقابل رفتار هدف بلافاصله ژتون را ارائه دهد در این جا لازم است فهرست پاداش ها با کمک خود کودک و بنا به توجهات او اولویت بندی شود .
دومین روش درمانی « قرار داد وابستگی » است در واقع در این تکنیک رفتار مطلوب و پیامد وابسته به عملکرد به صورت کلامی تصریح می شود و به امضای طرفین قرار داد ( معلم- دانش آموز ADHD ) می رسد . ( در قبال انجام تکالیف مورد نظر پاداش رفتن به پارک و یا بازی با کامپیوتر و غیره ، ... در صورت عدم اجرا حذف آنهاست. ) در اجرای این تکلیف باید سعی شود که تکالیف مناسب با تقویت کننده ها باشد و تقویت کننده ها به تاخیر نیفتندو پاداش تکراری نباشند.
حدود 70-60 درصد کودکان ADHD دچار لجبازی و پرخاشگری هستند که اگر این اختلال درمان نشود لجبازی و پرخاشگری روز به روز بیشتر می شود و تا به حدی می رسد که در دوران نوجوانی به شخصی بی توجه به قوانین اجتماعی و در نهایت « بزهکار » می شوند .
باهمه ای این نقاسیر لازم به نظر می رسد که برای دوری از همه ی عواقب جبران نا پذیر در مورد کودکان ADHD برنامه های تشخیصی و درمانی بصورت بسیار دقیق و منظم اجرا شود تا از هزینه هایی که در آینده به جامعه و شخص تحمیل می شود جلوگیری بعمل آید و یا حتی المقدور کاهش یابد .

اخذ: وبلاگ اختلالات یادگیری تشخیص و درمان